5E öğrenme modeli, yapılandırmacı öğrenme kuramı çerçevesinde geliştirilmiş, öğrencilerin kavramsal anlamalarını derinleştirmeyi ve öğrenme sürecine aktif katılımlarını sağlamayı amaçlayan beş aşamalı bir öğretim modelidir. Bu model, Roger Bybee tarafından 1970’li yıllarda Biological Science Curriculum Study (BSCS) projesi kapsamında oluşturulmuştur. Modelin temelinde öğrencilerin yeni kavramları keşfetmeleri, önceki bilgileriyle bütünleştirmeleri ve bilgiyi aktif olarak yapılandırmaları yer alır.

Türkiye’de yürütülen akademik çalışmalar, 5E modelinin özellikle bilimsel süreç becerileri, öğrencilerin öğrenmeye yönelik tutumları ve kavramsal anlamaları üzerinde olumlu etkiler yarattığını ortaya koymuştur. Modelin etkili yapısı, öğretmenlerin rehberliğine dayalı olarak öğrencilerin öğrenme sürecinde daha etkin olmalarını sağlamaktadır. Model, öğrencinin ön bilgilerini harekete geçirmesi, yeni bilgileri keşfetmesi, açıklaması, uygulaması ve öğrenme sürecini değerlendirmesi üzerine kuruludur. Her biri İngilizce karşılıklarının baş harfleriyle adlandırılmış olan bu aşamalar sırasıyla Engage (Girme), Explore (Keşfetme), Explain (Açıklama), Elaborate (Derinleştirme) ve Evaluate (Değerlendirme) biçiminde tanımlanır.

Modelin Kuramsal Temelleri

5E modeli, yapılandırmacı öğrenme yaklaşımına dayanmaktadır. Bu yaklaşıma göre birey, bilgiyi pasif bir biçimde almaz; kendi yaşantıları, deneyimleri ve zihinsel süreçleri aracılığıyla anlamlandırır ve yapılandırır. Bu bağlamda öğretmen, bilgiyi doğrudan aktaran değil; öğrencilerin öğrenme sürecini yönlendiren bir rehber olarak konumlanır. Öğrenciler ise öğrenme sürecinin merkezinde yer alır; sorgular, araştırır, tartışır, hipotez kurar ve deneyimler üzerinden kavramlara ulaşır. Modelin kuramsal temeli, özellikle bilimsel süreç becerilerinin geliştirilmesi açısından işlevseldir ve öğrencilere eleştirel, yaratıcı ve analitik düşünme fırsatları sunar.

Modelin Aşamaları

Engage (Girme / Dikkat Çekme)

Bu ilk aşama, öğrencilerin ön bilgilerini harekete geçirmeyi ve konuya yönelik dikkatlerini toplamayı amaçlar. Öğretmen; bir video, resim, soru, kısa metin veya şiir gibi dikkat çekici materyaller kullanarak öğrencilerin ilgisini çeker ve zihinsel katılımı başlatır. Öğrencilere, öğrenilecek kavramlarla ilgili düşündürücü sorular sorulur; böylece öğrenciler sürece aktif olarak dahil edilir. Bu aşamada öğretmen, doğrudan bilgi vermez, bunun yerine öğrencilerin kendi düşüncelerini paylaşmalarını ve önceki bilgilerle bağlantı kurmalarını teşvik eder.

Explore (Keşfetme)

Öğrencilerin en aktif oldukları bu aşamada, grup çalışmaları, deneyler, gözlemler ve araştırmalar aracılığıyla yeni bilgileri kendi çabalarıyla keşfetmeleri sağlanır. Öğrenciler, kendi sorularını üretir, araştırmalar yapar ve işbirliğine dayalı olarak bilgi oluştururlar. Öğretmen bu süreçte rehber konumundadır; ancak yönlendirici olmaktan kaçınır. Öğrenciler, önceki bilgileriyle yeni gözlemleri arasında bağlantı kurarak kavramlara ulaşırlar. Bu süreç, yapılandırmacı öğrenmenin en yoğun biçimde uygulandığı aşamadır.

Explain (Açıklama)

Bu aşamada öğrenciler, elde ettikleri verileri ve gözlemleri yorumlayarak öğrendikleri kavramları açıklamaya çalışırlar. Öğretmen, bilimsel açıklamalarla sürece katılır ve öğrencilerin kavramsal anlamlarını netleştirmelerine yardımcı olur. Ayrıca öğretmen, eksik ya da yanlış anlamaları tespit ederek düzeltici geribildirimlerde bulunur. Öğrenciler, düşüncelerini sözlü ya da yazılı olarak ifade eder ve bilgi düzeyleri öğretmen rehberliğinde derinleştirilir.

Elaborate (Derinleştirme / Genişletme)

Bu aşama, öğrencilerin öğrendikleri kavramları yeni ve farklı durumlara uygulamalarını sağlar. Öğrenciler, bilgilerini başka bağlamlarda kullanarak genellemelere gider, farklı problemler çözer ve kavramlar arasında karmaşık ilişkiler kurarlar. Derinleştirme süreci, öğrencilerin üst düzey bilişsel becerilerini (eleştirel düşünme, problem çözme, yaratıcı düşünme) geliştirmek amacıyla tasarlanır. Öğrenciler önceki öğrenmelerini yeni durumlara aktararak kalıcı öğrenme sağlar.

Evaluate (Değerlendirme)

Modelin son aşamasında, öğrencilerin öğrenme süreci hem süreç hem de sonuç açısından değerlendirilir. Değerlendirme, sadece öğretmen tarafından değil, aynı zamanda öğrenci tarafından da gerçekleştirilir. Bu aşamada öğrenciler, öz değerlendirme yaparak kendi öğrenme düzeylerini analiz eder.

Öğretmen ise gözlem, açık uçlu sorular, performans değerlendirmeleri, portfolyolar ve rubrikler gibi çeşitli araçlarla öğrencilerin gelişimlerini takip eder. Bu değerlendirme, önceki aşamalarda edinilen bilgilerin kalıcılığını da ölçmeyi hedefler. Öğrenciler genellikle süreci yansıtan bireysel raporlar hazırlar.

Türkiye’de 5E Modeli Uygulamaları

Türkiye’de 5E modeli üzerine yapılan bilimsel çalışmalar, modelin etkili bir öğretim stratejisi olduğunu göstermektedir. 2004–2014 yılları arasında yapılan ve 23 çalışmayı kapsayan bir meta-analiz çalışmasında, 5E modelinin öğrencilerin derslere yönelik tutumları üzerinde pozitif etkisi olduğu bulunmuştur.^【1】   Meta-analize göre modelin genel etki büyüklüğü 0,371 (SE = 0,105; %95 CI = 0,166–0,576) olup, bu etki küçük düzeyde olsa da istatistiksel olarak anlamlıdır.

İlköğretim düzeyinde yapılan deneysel bir çalışmada ise, 5E modeline göre yürütülen fen öğretimi sayesinde deney grubundaki öğrencilerin bilimsel süreç becerilerinde belirgin gelişme sağlandığı ve bu gelişimin üç ay sonraki kalıcılık testlerinde de devam ettiği görülmüştür. Gözlem yapma, hipotez kurma, veri toplama ve yorumlama gibi alt becerilerde öğrencilerin anlamlı düzeyde geliştiği belirtilmiştir.