Abdullah İsmet (Eker) Bey, 1877’de Çorum’da doğmuş, Osmanlı’nın son dönemlerinden Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar memur, siyasetçi ve Milli Mücadele’ye katılan bir devlet adamı olarak görev yapmıştır. Çorum’da medrese eğitimi almış, 1899’da Defter-i Hâkani Kalemi’nde memuriyete başlamış, 1908’de Başkâtip, 1912’de Evkaf Memuru olmuştur. 1914’te İttihat ve Terakki Partisi’nden Çorum milletvekili seçilmiş, Mondros Mütarekesi sonrası Çorum’a dönerek Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ni kurmuştur. 1920’de Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde Misak-ı Milli’nin kabulünde rol oynamış, ardından TBMM’de Çorum’u temsil etmiştir. I., II., III., IV., V. ve VIII. dönemlerde milletvekili olmuş, 1923’te Cumhuriyet’in ilan edildiği oturuma başkanlık yapmış, Maliye, Bütçe ve Gümrük-Tekel Komisyonlarında görev almıştır. Anıtkabir’in yer seçimi komisyonunda bulunmuş, 1950’de siyasi hayatını sonlandırmıştır. Beş çocuk babası olan Eker, 4 Ekim 1962’de Ankara’da vefat etmiştir.
Erken Yaşam ve Eğitim
Abdullah İsmet Eker, 1877’de Çorum’da, Cami-i Kebir (Ulucami) İmamı ve Dersiamı Enbiyazade Mehmet Nazif Efendi ile Sâliha Meryem Hanım’ın oğlu olarak doğdu. İlk ve orta öğrenimini Çorum’da tamamladı. Babasından, Cami-i Kebir Medresesi’nde Arapça, mantık, edebiyat, kelâm, fıkıh, hadis usulleri ve diğer İslam dersleri aldı. Medrese eğitimini bitirdikten sonra memuriyete geçti.
Memuriyet Hayatı
13 Temmuz 1899’da Çorum Livası Defter-i Hâkani Kalemi’nde mülazım (stajyer) olarak göreve başladı. 1901’de geçici olarak Çorum Merkez Tapu Kâtibi oldu. 1903’te Defter-i Hâkani İkinci Kâtibi, 1908’de Başkâtip görevlerine yükseldi. 1912’de Çorum Evkaf Memurluğu’na atandı, aynı yıl Kereb Sancağı Evkaf Memurluğu’na tayin edildi ancak bu göreve gitmedi ve istifa etti. 1913’te Çorum Evkaf Memurluğu’na yeniden atandı. Memuriyet hayatı, 2 Mart 1914’te Mebusan Meclisi’ne Çorum milletvekili seçilmesiyle sona erdi.
Siyasi Kariyer: Osmanlı Dönemi ve Milli Mücadele
İttihat ve Terakki Partisi’nin Çorum’daki önde gelen isimlerinden olan İsmet Bey, 1914’te Mebusan Meclisi’ne seçildi. 30 Ekim 1918’de Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasıyla İstanbul’dan ayrılarak Çorum’a döndü. 19 Mayıs 1919’da Mustafa Kemal Paşa’nın liderliğinde başlayan Milli Mücadele’ye katıldı. Çorum’da Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin kurulmasına öncülük ederek bölgedeki direnişin örgütlenmesine katkı sağladı. Amasya Görüşmeleri sonrası yapılan seçimlerde, 1919’da Son Osmanlı Mebusan Meclisi’ne Çorum milletvekili seçildi. 28 Ocak 1920’de yapılan gizli oturumda Misak-ı Milli’nin kabul edilmesinde etkili oldu. Misak’ın 17 Şubat 1920’de kamuoyuna duyurulmasından sonra İtilaf Devletleri’nin Mebusan Meclisi’ni basmasıyla İstanbul’da bir süre saklandı. Yeni Dünya Vapuru’nun kömürlüğünde gizlenerek Samsun’a, oradan Çorum’a geçti. Çapanoğlu İsyanı’nın bölgeye yayılmasını engellemek için Mustafa Kemal Paşa’ya telgraf çekerek yardım istedi. İsyanın bastırılmasının ardından Ankara’ya hareket etti.
TBMM’de Görevleri
22 Temmuz 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) Çorum milletvekili olarak görevine başladı. 10 Mayıs 1921’de kurulan Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu’na katıldı. 19 Mart 1922’de Grup İdare Heyeti’ne üye seçildi. Mali Kanunlar, Bütçe, İktisat, Tapu-Kadastro ve Dışişleri komisyonlarında görev aldı. Milli Mücadele’nin zaferle sonuçlanmasının ardından, 1 Nisan 1923’te yapılan seçimlerde tekrar Çorum milletvekili seçildi. 13 Ağustos 1923’te TBMM II. Başkanvekilliği’ne getirildi ve 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilan edildiği oturuma başkanlık etti. III., IV., V. ve VIII. dönemlerde de Çorum milletvekili olarak görev yaptı. 26 Aralık 1938’de, Atatürk’ün vefatı sonrası düzenlenen CHP Olağanüstü Büyük Kurultayı’nda, İsmet İnönü’nün değişmez genel başkan olmasına destek verdi. Anıtkabir’in inşa edileceği yerin belirlenmesi için kurulan 15 milletvekilinden oluşan komisyonda yer aldı. Maliye, Bütçe ve Gümrük-Tekel Komisyonları’nda başkanlık yaptı. Maliye konularında uzmanlığıyla, kanunların anayasaya uygun, yalın, anlaşılır ve adil olması gerektiğini savundu. Evkaf Memurluğu deneyiminden hareketle, vakıfların bütçelerinin geliştirilmesi gerektiğini eleştirdi. Çorum’un ihtiyaçlarını Meclis gündemine taşıdı; örneğin, 1942’de Çorum’da yaşanan iki deprem sonrası bölgenin durumunu Meclis’e aktardı. Usul üzerine konuşmalarıyla tanındı ve arkadaşları arasında “usul üstadı” olarak anıldı.
Kişisel Özellikler ve Son Yıllar
İsmet Bey’in torunu Orhan Eker’in Mahmut Şener’e verdiği röportajda, dedesinin devlet malına karşı hassas olduğu belirtilmiştir. Meclis Başkanvekilliği sırasında kendisine tahsis edilen otomobili kişisel işlerinde kullanmamış, ailesini bu araca bindirmemiştir. Ketum bir kişiliğe sahip olan İsmet Bey, Meclis faaliyetlerinden evde bahsetmemiş, Atatürk’le ilişkileri hakkında detay paylaşmamıştır. Ancak Orhan Eker, 1933’te Cumhuriyet’in 10. Yıl töreninde dedesiyle birlikte yer aldığını ve Atatürk’ün kendisine “Cumhuriyet siz gençlere emanettir” dediğini aktarmıştır. Oğlu Macit Eker, babasının Mebusan Meclisi’ndeki deneyimleriyle TBMM’de oturumları etkili bir şekilde yönettiğini, hatıralarını yazması için ısrar ettiklerini ancak İsmet Bey’in bunu “kendini övme” olarak gördüğü için reddettiğini yazmıştır. Beş çocuk babası olan İsmet Bey, 1950’de siyasi hayatını sonlandırdı. 4 Ekim 1962’de Ankara’da geçirdiği bir ameliyat sonrası vefat etti. Cenazesi Çorum’da aile kabristanına defnedildi. Ulus gazetesi, vefatını “Cumhuriyet devrinde CHP’den 1950’ye kadar Çorum Milletvekili seçilen, Atatürk ve Kurtuluş Harbi kumandanlarının yakın arkadaşlarından İsmet Eker” ifadeleriyle duyurdu.
