Denizli ili Pamukkale ilçesine bağlı Akköy Mahallesi’nde yer alan Akköy Yukarı Camii, mimari özellikleri, süsleme programı ve inşa tekniği bakımından Osmanlı Devleti’nin geç dönem taşra camileri arasında önemli bir örnek teşkil eder. Yapının kubbe içindeki Osmanlıca kitabesinde Hicrî 1327 (Miladî 1909-1910) tarihi bulunmakta olup bu tarihin caminin yapımından ziyade geçirdiği onarım ve süsleme çalışmalarına işaret ettiği düşünülmektedir. Süsleme ve mimari özelliklerinden hareketle caminin ilk inşasının 18. yüzyıl sonu ile 19. yüzyıl başı arasında gerçekleştiği, Osmanlı’nın batılılaşma sürecinin taşradaki yansımalarından biri olduğu değerlendirilmektedir. 

İzmir II Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 2005 tarih ve 801 sayılı kararı ile “Korunması Gerekli Kültür Varlığı” olarak tescillenen Akköy Yukarı Camii, Denizli sınırları içindeki az sayıdaki kalem işi bezemeli camiler arasında yer alır ve bu yönüyle bölgesel sanat tarihi açısından ayrıcalıklı bir konuma sahiptir. 

Mimari Düzenleme 

Cami, dikdörtgen planlıdır. Harimin (ana ibadet mekânı) orta bölümü, dışarıdan kırma çatı ile örtülmüş olmasına rağmen içeride gizli bir kubbe ile donatılmıştır. Kubbenin kasnağı içten dairesel olup, kasnak yüzeyleri tamamen iç mekân süslemeleri ile kaplanmıştır. 

Harimin kuzeyinde, altı ahşap direk üzerine oturan son cemaat yeri bulunmaktayken, bu bölüm zaman içinde kapalı hâle getirilmiştir. Bu bölümün doğu tarafına sonradan eklenen minare, yapının orijinal tasarımına sonradan dahil edilmiş unsurlar arasındadır. 

Caminin temeli moloz taş, duvarları ise kerpiç malzeme ile örülmüş olup üzerleri sıva ile kaplanmıştır. Çatı Marsilya tipi kiremit ile örtülüdür. Harimin kuzey duvarında sade bir mihrap nişi yer alırken, güneybatı köşede ahşap minber konumlandırılmıştır. 

Harimin kuzey bölümünde iki katlı ahşap mahfil yer almakta olup, bu bölüm de yoğun ahşap süsleme ve oyma işçiliği ile dikkati çeker. 

Süsleme Programı 

Akköy Yukarı Camii, Denizli bölgesinde 18. ve 19. yüzyıl Osmanlı camilerinde görülen kalem işi bezeme geleneğinin seçkin örneklerinden biridir. Harimin güney, doğu ve batı duvarlarında iki sıra hâlinde düzenlenen bezeme programı, ana hatlarıyla bitkisel kompozisyonlardan oluşur. 

Duvar yüzeylerinde, bant şeklinde mekânı dolanan çiçek demeti motifleri yer alır. Bunun yanı sıra cami, terazi ve kandil tasvirleri gibi sembolik unsurlar da süsleme repertuvarına dahil edilmiştir. Bu ikonografik ögeler, hem dini sembolizm hem de dönemin estetik anlayışı açısından önemlidir. 

Mihrabın iç yüzeyi, çiçek ve kandil motifleri ile bezenmiştir. Mihrabın genel düzenlemesi sade olmakla birlikte, iç yüzeydeki boyalı bezemeler mekâna zenginlik katar. Kubbe içi bezemeleri, özellikle bitkisel motiflerin simetrik ve dengeli yerleşimi açısından dikkat çeker. 

Ahşap işçiliği de yapıdaki süsleme unsurları arasında öne çıkar. Minber, kapı kanatları, mahfil korkulukları ve tavan göbeğinde yoğun oyma işçiliği uygulanmış, geometrik ve bitkisel motifler bir arada kullanılmıştır. 

Tarihî Süreç ve Onarımlar 

Caminin inşa tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, mimari ve süsleme özellikleri 18.-19. yüzyıllara işaret etmektedir. Kubbe içindeki kitabe, 1909-1910 yıllarında gerçekleştirilen bir onarım veya yenileme çalışmasına delil teşkil eder. Bu dönemde muhtemelen duvar ve kubbe süslemeleri yenilenmiş, bazı ahşap unsurlar elden geçirilmiştir. 

2005 yılında tescil edilen yapı, 2024 yılı itibarıyla Denizli Büyükşehir Belediyesi ile Pamukkale Belediyesi arasında imzalanan protokol çerçevesinde rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerine konu olmuştur. Restorasyon çalışmaları ile caminin hem yapısal bütünlüğünün korunması hem de süslemelerinin özgün haliyle yaşatılması amaçlanmaktadır. 

Sanat Tarihi Açısından Önemi 

Akköy Yukarı Camii, plan düzeni, inşa malzemesi ve süsleme programı bakımından Osmanlı taşra camilerinin tipik özelliklerini yansıtırken; iç mekândaki kalem işi bezemeleri ile Denizli bölgesi için karakteristik bir örnek sunar. Özellikle cami, terazi ve kandil motifleri gibi figüratif unsurlar, caminin sanat tarihi açısından değerini artırır. Ahşap işçiliği, Osmanlı dönemi marangozluk ve oyma tekniklerinin taşradaki uygulamalarına dair önemli veriler sunar.