Alaca hingali, Çorum’un Alaca ilçesine özgü, mahreç işaretiyle tescillenmiş geleneksel bir mantı türüdür. Yağsız dana kıyma ve ince doğranmış soğanla hazırlanan iç harç, yumurta, un, su ve tuzdan yoğrulan hamurun 4 cm'lik kare parçalarına yerleştirilir. Hamurlar sekiz kulaklı bohça formunda bükülerek şekillendirilir ve kaynar tuzlu suda haşlanır. Pişirilen mantılar, üzerine dökülen eritilmiş tereyağı ile servis edilir.
Ayırt Edici Özellikler
Alaca hingali, Çorum iline bağlı Alaca ilçesinin geleneksel mutfağında köklü bir geçmişe sahip olan, mahreç işaretiyle tescillenmiş bir mantı çeşididir. Yapımında kullanılan iç harç; yağsız dana kıyma, soğan ve çeşitli baharatlardan oluşur. Hamur ise yumurta, un, su ve tuzdan yoğrularak hazırlanır. İnce açılan hamur, 4 cm'lik kareler halinde kesilir ve iç harçla doldurularak sekiz kulaklı bohça biçiminde bükülür. Büküm şekli, ürünün en temel ayırt edici özelliklerinden biridir. Pişirme işlemi, tuzlu kaynar su içinde gerçekleştirilir. Hingalin deliklerinin kapatılmadan bükülmesi, haşlama sırasında içine su girmesini sağlayarak pişme kalitesine doğrudan etki eder.
Servis aşamasında Alaca hingalinin üzerine inek sütünden elde edilen tereyağı dökülür. Ayrıca yemeğin yanında, sarımsak suyu veya yoğurtla hazırlanmış sosla birlikte sunum yapılır. Servis biçimi ve sos kullanımında ürünün coğrafi kimliğiyle kurduğu bağı güçlendiren belirgin geleneksel yöntemler izlenir.
Üretim Metodu
Dört porsiyonluk Alaca hingali üretimi için temel bileşenler ve işlem adımları şu şekildedir:
Hamur İçin:
- 1 kg çok amaçlı buğday unu
- 1 yumurta
- 30 g tuz
- 1 litre su
İç Harç İçin:
- 250 g yağsız dana kıyma
- 1 adet orta boy soğan
- 5 g karabiber
- 10 g pul biber
- 10 g tuz
- 1 diş sarımsak
Sos İçin:
- 5 diş sarımsak
- 5 g tuz
- 200 g tereyağı
- 250 g yoğurt
Yumurta, un, tuz ve su karıştırılarak katı kıvamlı bir hamur hazırlanır. Bu hamur bezelere ayrılıp yaklaşık 30 dakika dinlendirilir. Ardından ince biçimde açılarak büyük kareler halinde kesilir. İç harç için soğan küçük parçalar hâlinde doğranır ve kıyma ile birlikte yoğrularak baharatlarla karıştırılır. Her bir kare hamurun ortasına bu harçtan konur ve hamur, sekiz kulaklı bohça şeklinde bükülür.
Bükülen mantılar, tuzlu kaynar suda yaklaşık 4–5 dakika pişirilir. Pişme süresi sonunda hamurlar kevgir yardımıyla sudan alınır. Sosu için sarımsak dövülerek, mantıların haşlandığı sudan bir miktar ilave edilerek karıştırılır. Bu karışım, servis edilen tabakta küçük bir kâse içinde sunulur. Ürünün üzerine eritilmiş tereyağı dökülerek servis tamamlanır.
Coğrafi Sınır ve Üretimle İlişki
Alaca hingali, Alaca ilçesinin mutfak kültürü içerisinde uzun yıllardır varlık göstermektedir. Gerek tarifin geçmişe dayanan yapısı gerekse yapım ve sunum biçiminin bölgeye özgü teknikleri içermesi nedeniyle ürün ile coğrafi sınır arasında anlamlı bir ün bağı bulunmaktadır. Bu nedenle ürünün tüm üretim süreçleri yalnızca bu sınır içinde gerçekleşmek durumundadır.
Kullanım Biçimi
Alaca hingalinin üretimi veya satışında, ürünün kendisi ya da ambalajı üzerinde “Alaca Hingali” ibaresiyle birlikte mahreç işareti amblemi yer almalıdır. Eğer bu kullanım mümkün değilse, ibare ve amblem, üretim yerinde görünür şekilde sergilenmelidir.
Denetim Süreci
Ürünün coğrafi işaret tesciline uygun üretiminin ve amblem kullanımının sağlanması amacıyla denetimler, Alaca Belediyesi koordinasyonunda yürütülür. Denetim mercii; Alaca Belediyesi, Alaca Kaymakamlığı, Alaca Ticaret ve Sanayi Odası ve Alaca İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü temsilcilerinden oluşan dört kişilik bir kurul tarafından gerçekleştirilir.
Bu kurul, üretim sürecinde kullanılan bileşenlerin uygunluğu, hamurun şekillendirme yöntemi, pişirme ve sunum biçimi ile tescilli kullanım esaslarına uyumu yılda en az bir kez, ayrıca ihtiyaç hâlinde veya şikâyet durumlarında her zaman denetleyebilir. Gerekli görülürse kamu veya özel sektör uzmanlarından teknik destek alınabilir. Tescil ettiren kurum, hukuki süreçleri yürüterek ürünün coğrafi işaret haklarını korur.
