Alanya gülüklü (hülüklü) çorba, Antalya’nın Alanya ilçesine özgü, coğrafi işaret tescilli geleneksel bir yemektir. Temelinde küçük keçi eti köfteleri (yerel adıyla gülük/hülük), nohut, pirinç, işkembe veya tavuk eti, salça, domates, limon ve baharatlar bulunur. Geçmişte özellikle düğün, mevlit ve cenaze gibi toplu etkinliklerde hazırlanmış olan bu çorba, günümüzde de hem özel günlerde hem günlük sofralarda yer almaktadır.
Alanya Gülüklü (Hülüklü) Çorba (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı)
Coğrafi Bağlantı
Alanya gülüklü (hülüklü) çorba, Türkiye’nin Antalya iline bağlı Alanya ilçesine özgü, coğrafi işaret tescili almış geleneksel bir çorbadır. Ürün, 26 Eylül 2019 tarihinde tescillenmiş ve C2018/075 başvuru numarası ile kayıt altına alınmıştır. Tescil ettiren kurum Alanya Belediyesi olup üretim ve sunum sınırları Antalya ili Alanya ilçesi ile sınırlıdır. Coğrafi işaret türü mahreç işareti olup bu işaretin işletme menülerinde, servis unsurlarında, işletme içinde görülebilir yerlerde veya markalarla birlikte kullanılması mümkündür.
Ürün Özellikleri
Alanya gülüklü (hülüklü) çorba, Alanya yöresinin toplumsal ve kültürel yaşamında uzun yıllardır yer alan bir çorbadır. Tarihsel olarak düğün, mevlit, cenaze gibi toplu etkinliklerde veya önem verilen misafirlere ikram amacıyla hazırlanmıştır. Bu sebeple geçmişte “Düğün Çorbası” olarak da anılmıştır. Çorba; et, bakliyat, pirinç, baharat ve limonla yapılan, salçalı ve ekşi lezzet profiline sahip geleneksel bir yemektir. Ana unsurlarından biri, yerel ağızda “gülük” veya “hülük” olarak adlandırılan, yağsız keçi kıymasından yapılmış küçük köftelerdir. Çorba, iki farklı ana versiyonda hazırlanır: işkembeli ve tavuklu. Her iki versiyonun yapımında da belirli malzemeler ve işlemler esas alınır.
Üretim Metodu ve Malzemeler
İşkembeli Çorba Malzemeleri
- 1,5 kg keçi veya dana işkembe
- 1200 ml su veya kemik suyu (yaklaşık 6 su bardağı)
- 180 g pirinç (yaklaşık 1 su bardağı)
- 120 g nohut (yaklaşık 1 su bardağı)
- 60 g domates salçası (yaklaşık 4 yemek kaşığı)
- 440 g domates (yaklaşık 4 orta boy)
- 120 g tereyağı (yaklaşık 4 yemek kaşığı)
- 12 g zeytinyağı (yaklaşık 2 yemek kaşığı)
- 10 g kırmızı toz biber (yaklaşık 1 yemek kaşığı)
- 5 g tuz (yaklaşık 1 tatlı kaşığı)
- 3 g kuru nane (yaklaşık 1 yemek kaşığı)
- 200 g limon (yaklaşık 2 orta boy)
Gülük (Hülük) Malzemeleri
- 200 g çift çekim yağsız keçi kıyması
- 5 g karabiber (yaklaşık 1 tatlı kaşığı)
- 5 g tuz (yaklaşık 1 tatlı kaşığı)
- 100 ml tercihen limon suyu
İşkembeyi Temizleme Malzemeleri
- 200 g kuru soğan (yaklaşık 2 orta boy)
- 200 g limon (yaklaşık 2 orta boy)
- 40 g tuz (yaklaşık 4 yemek kaşığı)
İşkembe Haşlama Malzemeleri
- 220 g domates (yaklaşık 2 orta boy)
- 200 g kuru soğan (yaklaşık 2 orta boy)
- 5 g tuz (yaklaşık 1 tatlı kaşığı)
Hazırlık ve Pişirme Aşamaları (İşkembeli)
Pirincin üzerindeki nişastası giderilene kadar yıkanır, ardından yarım litre tuzlu ılık suda bir saat bekletilir. Nohut, bir gece önceden yıkanıp bir litre suda bekletilir, ertesi gün bir litre suda haşlanır. Temizlenmiş işkembenin pürüzlü yüzeyi soyulur, iri parçalara ayrılır, soğan, limon ve tuzla yaklaşık 10-15 dakika ovulur; bu işlem sonrasında bol suyla yıkanır. İşkembeler, dört litre suda orta ateşte kefi (köpüğü) alınarak haşlanır. Kef alındıktan sonra soyulmuş soğan, bıçakla işaretlenmiş domates ve tuz eklenerek pişirilir. Pişen işkembeler küçük zar şeklinde doğranır.
Gülük hazırlanırken kıyma, karabiber ve tuzla yaklaşık 6-7 dakika yoğrulur; nohut büyüklüğünde yuvarlanır. Ele yapışmayı önlemek ve şeklin düzgün kalmasını sağlamak için tercihen limon suyu kullanılır. Gülükler, tereyağı ve zeytinyağı karışımında 10-15 dakika kızartılır, ardından rendelenmiş domates eklenir ve yaklaşık 5-6 dakika pişirilir. Salça ve kırmızı toz biber eklenip 10 dakika kavrulur. Oda sıcaklığında su veya kemik suyu ve tuz eklenir, karışım kaynadığında kıyılmış işkembe ve haşlanmış nohut eklenir, yaklaşık 10 dakika pişirilir. Limon suyu ve ıslatılmış pirinç eklenir, pirinçler yumuşayana kadar (yaklaşık 10-15 dakika) pişirilir. Ocaktan alınan çorbaya kuru nane serpilir, kıvam için istenirse sıcak su veya kemik suyu ilavesi yapılabilir.
Tavuklu Çorba Malzemeleri
- 500 g derili tavuk eti
- 1200 ml tavuk suyu (yaklaşık 6 su bardağı)
- 180 g pirinç (yaklaşık 1 su bardağı)
- 120 g nohut (yaklaşık 1 su bardağı)
- 60 g domates salçası (yaklaşık 4 yemek kaşığı)
- 440 g domates (yaklaşık 4 orta boy)
- 120 g tereyağı (yaklaşık 4 yemek kaşığı)
- 12 g zeytinyağı (yaklaşık 2 yemek kaşığı)
- 10 g kırmızı toz biber (yaklaşık 1 yemek kaşığı)
- 5 g tuz (yaklaşık 1 tatlı kaşığı)
- 3 g kuru nane (yaklaşık 1 yemek kaşığı)
- 200 g limon (yaklaşık 2 orta boy)
Tavuğu Temizleme Malzemeleri
- 200 g kuru soğan (yaklaşık 2 orta boy)
- 200 g limon (yaklaşık 2 orta boy)
- 20 g tuz (yaklaşık 2 yemek kaşığı)
Tavuk Haşlama Malzemeleri
- 110 g domates (yaklaşık 1 orta boy)
- 100 g kuru soğan (yaklaşık 1 orta boy)
- 5 g tuz (yaklaşık 1 tatlı kaşığı)
Hazırlık ve Pişirme Aşamaları (Tavuklu)
Pirincin hazırlanışı ve nohut işlemi işkembeli tarifle aynıdır. Tavuk eti soğan, limon ve tuzla ovularak temizlenir, ardından bol suyla yıkanır ve orta ateşte haşlanır. Kef alınır, soyulmuş soğan ve bıçakla işaretlenmiş domates ile tuz eklenir. Pişen tavuk eti, soğutulduktan sonra kemiklerinden ayrılır ve yaklaşık 2x1 cm ebatlarında bıçakla doğranır.
Gülüklerin hazırlanışı işkembeli tarifle aynıdır. Gülükler tereyağı ve zeytinyağı karışımında kızartılır, rendelenmiş domates eklenir ve kavrulur. Salça ve kırmızı toz biber eklenip kavurma devam ettirilir. Kaynamaya tavuk suyu ve tuz eklenerek devam edilir, haşlanmış nohut eklenir. Limon suyu ve ıslatılmış pirinçler eklenir, ardından doğranmış tavuk eti eklenir. Pirinçler yumuşadıktan sonra (yaklaşık 10-15 dakika), ocaktan alınan çorbaya kuru nane serpilir. Kıvam ayarı için sıcak su veya tavuk suyu kullanılabilir.
Hazırlık ve Pişirme Önemli Noktaları
Pirinçlerin tuzlu suda bekletilmesi diri kalmalarını sağlar. Pişirme sırasında limon suyunun pirinçlerden önce eklenmesi, pirinçlerin lapalaşmasını engeller. Aksi halde pirinçler dağılır ve istenmeyen bir görüntü oluşur. Ayrıca pirinçler eklendikten sonra tencerenin kapağı kapatılmamalıdır. Tavuklu çorbada, etler pirinçten sonra eklenmeli, aksi halde tavuk liflerine ayrılarak dağılır. Tüm bu aşamalar, çorbanın tarifine ve beklenen kıvamına ulaşması için gereklidir.
Coğrafi Sınır ve Üretim Gereklilikleri
Alanya gülüklü (hülüklü) çorba, Alanya ilçesiyle kültürel ve tarihsel olarak özdeşleşmiştir ve coğrafi sınır içindeki üretim, işleme ve diğer işlemler bu yöresel bağlantıya dayanır. Çorbanın özgünlük taşıması, Alanya’nın kültürel birikiminden kaynaklanır.
Denetim ve Kontrol
Alanya gülüklü (hülüklü) çorbasının belirlenen standartlara uygun üretilip üretilmediği, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu çerçevesinde denetlenir. Denetim görevi, Alanya Belediyesi koordinasyonunda yürütülür ve Alanya Hamdullah Emin Paşa Üniversitesi, Alanya Otelciler Pansiyoncular Lokantacılar Kafeteryacılar ve Turistik Eşya Satıcıları Esnaf Odası ile Alanya İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü temsilcilerinden oluşan dört kişilik bir denetim ekibi tarafından yerine getirilir.
Denetim ekibi, Alanya ilçesi sınırları içinde çorbanın üretildiği ve sunulduğu restoran, kafe ve otelleri ziyaret ederek coğrafi işaret tescili konusunda bilgilendirme yapar ve farkındalık sağlar. Denetimler sırasında, üretimin “Ürünün Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri”, “Üretim Metodu” ve “Coğrafi Sınır İçerisinde Gerçekleşmesi Gereken Üretim, İşleme ve Diğer İşlemler” başlıklarında belirtilen koşullara uygun olup olmadığı ve nihai ürünün tanımlanan özellikleri taşıyıp taşımadığı kontrol edilir.
Bu denetimler, yılda en az bir kez düzenli olarak gerçekleştirilir; gerekli görüldüğü durumlarda veya şikâyetler üzerine de denetim yapılabilir. Yapılan denetimlerin raporları Alanya Belediyesi tarafından yıllık olarak Türk Patent ve Marka Kurumuna sunulur. Denetim sürecinde, kamu veya özel sektördeki kuruluşlar ya da buralarda görev yapan uzman kişilerden destek alınması veya hizmet satın alınması mümkündür. Coğrafi işaretin tescil haklarının korunmasına ilişkin hukuki işlemler, tescil ettiren tarafından yürütülür.
