Alanya yenidünyası, yalnızca Antalya’nın Alanya ilçesinde yetiştirilen, sarı-turuncu kabuk rengi, sarı-krem meyve eti, eliptik şekli ve ortalama 43,26 gramlık iri taneleriyle ayırt edilen coğrafi işaretli bir yenidünya (Eriobotrya japonica) çeşididir. Ayva Göbek (veya Hafif Çukur Göbek) adlı bu çeşit, bölgenin mikroklima etkisi ve Toros Dağları’nın sağladığı doğal koruma sayesinde Türkiye’deki diğer yenidünya üretim bölgelerine göre daha erkenci ve yüksek verimlidir. Alanya yenidünyası hem açık bahçe hem örtü altı koşullarında yetiştirilir, kademeli hasat yapılır ve soğuk zincirle taşındığında 5°C’de iki aya kadar kalitesini koruyabilir
Alanya Yenidünyası (AA)
Coğrafi Sınır ve İklimsel Özellikler
Alanya yenidünyası, Coğrafi işaret tesciline sahip Eriobotrya japonica türü meyvedir. 07.08.2018 tarihinde 373 tescil numarası ile coğrafi işaret olarak tescillenmiş, menşe adı statüsünde kayıt altına alınmıştır. Başvuru Alanya Ticaret ve Sanayi Odası tarafından yapılmış, coğrafi işaret başvurusu 22.09.2017 tarihinde C2017/145 numarasıyla kaydedilmiştir. Coğrafi işaretin kullanımı, markayla birlikte ürün üzerinde mümkündür.
Yalnızca Antalya ilinin Alanya ilçesi idari sınırlarında yetiştirilebilen bir üründür. Bölgenin coğrafi ve iklimsel özellikleri, meyvenin ayırt edici niteliklerinin oluşmasında belirleyici rol oynamaktadır. Alanya, Toros Dağları’nın dar bir ova şeridinin ardından yükseldiği bir alanda konumlanır. Dağlar, kışın iç kesimlerden gelen soğuk hava ve rüzgârları engelleyerek bölgeye doğal bir “soğuk-kıran” etkisi sağlar. Bu nedenle, Alanya’da yıllık en düşük sıcaklık Ocak ayında dahi 12°C’nin altına düşmez. Ayrıca denizin yumuşatıcı etkisiyle bölge mikroklima özelliği kazanır. Yıllık ortalama sıcaklık 19°C, en sıcak ay 27°C ile Ağustos, en soğuk ay ise 12°C ile Ocak’tır. Alanya, tipik Akdeniz iklimi özellikleri gösterir: kışları yağışlı ve nemli, yazları kurak ve sıcak. Bu iklim koşulları, özellikle sonbaharda başlayan ve kış boyunca devam eden çiçeklenme ile küçük meyve döneminde, çiçek ve meyvelerin don zararından korunmasını sağlar.
Ayırt Edici Özellikler
Alanya Yenidünyası, Ayva Göbek veya diğer adıyla Hafif Çukur Göbek çeşidine aittir. Türkiye’de Hatay ve Antalya’nın diğer bölgelerinde yetiştirilen yenidünya meyvelerine kıyasla erkencilik ve yüksek verim gösterir. Açık alanda yetiştirildiğinde hasat 7-10 gün, örtü altında ise yaklaşık 1 ay daha erkendir. İlkbahar döneminde olgunlaşarak pazara sunulur; bu dönem, kış meyvelerinin bittiği ve yaz meyvelerinin henüz çıkmadığı, meyve çeşitliliğinin düşük olduğu bir zamandır.
Alanya Yenidünyası (AA)
Meyve kabuğu sarı-turuncu, meyve eti sarı-krem renktedir. Ortalama meyve ağırlığı 43,26 gram olup bu ağırlık değeri Türkiye’deki diğer yenidünya çeşitlerinden yüksektir. Kabuk kalınlığı orta seviyededir; bu özellik hem üretici hem de tüketici açısından tercih sebebidir. İnce kabuklu yenidünyalar taşıma ve muhafaza açısından zorluk yaratırken, kalın kabuklu olanlar tüketici tarafından beğenilmez. Alanya yenidünyasının kabuğunun kolay soyulabilir olması da ayırt edici unsurlarından biridir.
Botanik Özellikler
Alanya yenidünyası bitkisi her dem yeşil bir yapıya sahiptir. Kök sistemi, 25-50 cm derinlikte yüzlek ve dağınık saçak yapıdadır; aynı zamanda 1,5-2 metre derinliğe inebilen kazık kök yapısı bulunur. Ağaç boyu 5-6 metreye ulaşır, düzgün gövdelidir, alçaktan dallanır ve taç yapısı sık, yayvan ile yuvarlak arasında değişir. Yapraklar 12-40 cm uzunlukta, sert ve kısa saplıdır. Yaprak ayası kör uçlu olup kenarlardaki dişler orta sıklıktadır ve dalda dışa doğru durur.
Üretim Metodu
Alanya yenidünyası üretimi, genel yenidünya yetiştiriciliği tekniklerine dayanmakla birlikte, belirli koşullara ve yöntemlere dikkat edilerek yapılır. Üretim açık bahçe veya örtü altı koşullarında gerçekleştirilebilir.
İklim koşulları açısından bakıldığında, Alanya’nın yıllık ortalama hava sıcaklığı 19°C’dir; ağustos ayı en sıcak dönem olup ortalama 27°C, ocak ayı ise en soğuk dönem olup ortalama 12°C ölçülür. Bölge, Akdeniz iklimi özellikleri taşır: kışlar yağışlı ve nemli, yazlar ise kurak ve sıcak geçer. Alanya yenidünyasında çiçeklenme sonbaharda başlar ve bitki, kışı küçük meyve döneminde geçirir. Çiçek ve meyveler -3°C altındaki sıcaklıklarda zarar görebileceği için, bölgede çiçeklenme döneminde don riski olmaması önem taşır.
Toprak gereksinimi açısından, Alanya yenidünyası iyi drene edilmiş, derin, organik madde bakımından zengin, killi-kumlu, gevşek ve nötr pH’lı topraklarda yetiştirilir. Alanya topraklarının analiz değerlerine göre pH 7,89 olup hafif alkali özellik taşır, kalsiyum oranı %2,8’dir. Tuzluluk seviyesi düşük, kum oranı %42, kil oranı %18 ve mil oranı %40’tır. Organik madde oranı %3,1’dir; fosfor seviyesi iyi, potasyum ise yeterli düzeydedir.
Çoğaltma genellikle aşılama yoluyla yapılır. Çöğür anaçları üzerine göz veya kalem aşısı uygulanır. Tohumlar, meyveden çıkarıldıktan hemen sonra ya da en fazla dokuz ay muhafaza edilerek ekilebilir. Tohum ekim ortamı, 3:1:1 oranında torf, kum ve perlitten oluşmalı ve pH değeri 6,5–7,0 aralığında tutulmalıdır. Tohumlar ekildikten 40–60 gün sonra çimlenmeye başlar. Çöğürler, ekimden yaklaşık 1,5–2 yıl sonra, gövde çapları 1–1,5 cm olduğunda aşıya hazır hale gelir. İlkbaharda yapılan aşılar mart başından mayıs sonuna kadar yapılırken, sonbaharda yapılanlar eylül sonu ile kasım ayları arasına denk gelir. Aşı kalemleri, bir yıl önce gelişmiş olgun, tüysüz sürgünlerden alınır ve “T” aşısı, yongalı aşı veya yama aşı yöntemi kullanılır.
Bahçe tesisinde açık alanlarda 6x6 m veya 7x7 m dikim aralıkları kullanılırken, örtü altı üretiminde 2x2,5 m veya 2,5x2,5 m aralıkları tercih edilir. Örtü altında yapılan üretim, hasat zamanı daha serin bir döneme denk geldiğinden meyve raf ömrünü uzatır.
Dikim işlemi, soğuk riskinin azaldığı erken ilkbaharda yapılır. Dikim sırasında plastik tüpler köklere zarar verilmeden çıkarılmalı, kökler sarılı toprağı bozulmadan yerleştirilmeli ve zarar görmüş ya da kıvrılmış kökler kesilmelidir. Aşı yeri toprak üstünde kalacak biçimde dikim yapılmalı ve derin dikimden kaçınılmalıdır. Dikim sonrası can suyu verilmesi ve fidelerin hereklere bağlanması gerekir.
Sulama gereksinimi yıllık yaklaşık 1.130 mm’dir. Bölge toprak özelliklerine uygun olarak yılda 10–11 sulama, ağaç başına her sulamada 100–110 mm su verilerek yapılır. Nisan-ekim ayları arasında 15–20 sulama uygulanabilir. Damla sulama yöntemi, özellikle örtü altı koşullarda, mümkünse açık alanda da önerilir.
Alanya yenidünyasında en önemli hastalık karaleke (Spilocaea eriobotryae) hastalığıdır; özellikle açık alanlarda meyve kalitesini düşürebilir. Mücadelede kültürel önlemler alınmalı, hastalıklı sürgün, yaprak, meyve ve saplar toplanarak yok edilmelidir. Ağaçların havalanması sağlanmalı ve sonbaharda çiçek salkımı oluştuğunda %1,5’luk bordo bulamacı ile ilaçlama yapılmalıdır. Çiçek açmadan önce ikinci ilaçlama yapılır; çiçek dökümünden sonra ise yağışlı dönemler göz önüne alınarak 15–20 gün aralıklarla, hasattan en az 20 gün öncesine kadar ilaçlama sürdürülür. Örtü altı yetiştiricilikte karaleke gözlenmez ve bu nedenle ilaçlama gerektirmez.
Gübreleme, toprak ve yaprak analizine dayalı olarak yapılır. Analiz yoksa, birinci yıl fidan başına yılda toplam 30 g saf azot (150 g amonyum sülfat), ikinci yıl 60 g saf azot (300 g amonyum sülfat) ve üçüncü yıl 100 g saf azot (500 g amonyum sülfat) önerilir. Dört yaşından sonra azot, fosfor ve potasyum gübre uygulamaları belirli dönemlerde yapılır.
Budama için en uygun zaman mart ayıdır. Ana doruk alınıp 3–4 dallı çanak (goble) şekli verilmesi önerilir. Büyüyen dallar aynı yıl 35–40 cm uzunlukta budanır. Sonraki yıllarda ağacın merkezini sıkıştırmayan, dengeli taç oluşturan sürgünler bırakılır; aşı noktası üzerindeki sürgünler temizlenir. İlerleyen yıllarda budama, yalnızca kurumuş, hastalıklı veya fazla sık sürgünlerin temizlenmesi için yapılır. Kesim yerleri, öz su kuruyana kadar beklenip ince tabaka halinde aşı macunu ile kapatılır.
Hasat işlemi hem meyve hem ağaç zarar görmeyecek şekilde yapılmalıdır. Hasatta meyve makası kullanılmalı ve meyveler sınıflandırılmalıdır. Kademeli olgunlaşma gösteren ağaçlarda hasat dönemsel olarak birkaç defada tamamlanır. Ambalaj malzemeleri çok derin olmamalı ve alttaki meyveler baskıya maruz kalmamalıdır. Taşıma sürecinde soğuk zincir korunmalı, çünkü Alanya yenidünyası 5°C’de yaklaşık iki ay kalitesini yitirmeden saklanabilir ve bu şekilde uzak pazarlara nakli mümkün hale gelir.
Tarımsal Uygulamalar
En uygun dikim zamanı, soğuk tehlikesinin geçtiği erken ilkbahardır. Fidan dikiminde kökler ve toprak dikkatlice yerleştirilmeli, aşı yeri toprak üstünde kalmalı, can suyu verilmelidir. Alanya yenidünyasının yıllık su ihtiyacı 1.130 mm’dir. Açık alanda nisan-ekim arasında 15-20 sulama, örtü altında ise damla sulama sistemi önerilir.
Karaleke (Spilocaea eriobotryae) hastalığı, özellikle açık alanlarda meyve kalitesini düşüren önemli bir hastalıktır. Kültürel önlemlerle birlikte kimyasal ilaçlama yapılır. Bordo bulamacı, çiçeklenme öncesi ve sonrası ilaçlamalar uygulanır. Örtü altı yetiştiricilikte karaleke hastalığı görülmez.
Gübreleme yaprak ve toprak analizlerine göre belirlenir. Analiz yapılmamışsa, birinci yıl fidan başına yılda 30 g saf azot (150 g amonyum sülfat), ikinci yıl 60 g saf azot (300 g amonyum sülfat), üçüncü yıl 100 g saf azot (500 g amonyum sülfat) uygulanır. Dört yaşından sonra azot, fosfor ve potasyumlu gübreler belirli dönemlerde verilir.
Budama, mart ayında yapılır. Ağaçlara üç veya dört dallı çanak (goble) şekli verilir. İlerleyen yıllarda budama yalnızca kurumuş, hastalıklı veya obur dalların temizlenmesi ve ağaç merkezinin ışıklanması için yapılır. Budamadan sonra kesim yerlerine aşı macunu sürülür.
Hasat, Paketleme ve Depolama
Hasat sırasında meyveler dikkatlice toplanır, kademeli hasat uygulanır. Ambalajlar fazla derin olmamalı, meyveler zarar görmemelidir. Taşıma zincirinde soğuk zincir korunmalı, 5°C’de iki ay kalitesini kaybetmeden muhafaza edilebilir.
Denetim
6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu uyarınca denetimler, Alanya Ticaret ve Sanayi Odası koordinasyonunda, Alanya Ziraat Odası ve Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Alanya İlçe Müdürlüğünden birer uzmanın oluşturduğu üç kişilik denetim mercii tarafından yapılır. Denetimler yılda en az bir kez düzenli, gerekirse şikâyet üzerine her zaman yapılır. Denetimlerde üretim yerinin Alanya ilçesi idari sınırlarında bulunması, ürünün Ayva Göbek çeşidi olması, meyve ağırlığı (29 g veya üzeri), sarı-turuncu meyve kabuk rengi, eliptik meyve şekli, kayıt belgeleri ve izlenebilirlik unsurları kontrol edilir. Denetim sonuçları raporlanır ve Türk Patent ve Marka Kurumuna bildirilir.
