Ali Rıza Efendi (Acara), Osmanlı Devleti’nin son döneminde ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında siyasi ve hukuki alanda faaliyet göstermiş bir hukukçu ve siyasetçidir. Batum doğumlu olan Ali Rıza Efendi, genç yaşta ailesini kaybetmiş, İstanbul’da hukuk öğrenimi görmüş ve Millî Mücadele yıllarında Elviye-i Selase’nin temsilcilerinden biri olarak TBMM’de görev almıştır. Hem cephede savaşmış hem de diplomatik süreçlerde aktif rol oynamıştır. Siyasi hayatının ardından hâkimlik ve avukatlık yapmıştır.
Hayatı ve Eğitimi
1879 yılında Batum’un Yukarı Acara bölgesine bağlı Nikazevli (Cevizli) köyünde doğan Ali Rıza Efendi, babası Jandarma Yüzbaşısı Dursun Efendi’yi henüz altı aylıkken, annesi Ayşe Hanım’ı ise üç yaşındayken kaybetmiştir. İlk eğitimini bölgedeki medreselerde tamamlamış; lise ve yükseköğrenimini İstanbul’da Medresetü’l-Kudât’ta sürdürmüştür. Bu okul, Osmanlı kadılarının yetiştirildiği önemli bir kurumdur.
Eğitim yıllarında ağabeyi Ahmet ile İstanbul’da bulunmuş; Ramazan aylarında vaiz olarak Rumeli’ye gitmiş, halk tarafından ilgiyle karşılanmıştır. Eğitimini zorlu koşullar altında tamamlamış; savaş ve göç ortamına rağmen hukuk tahsilini sürdürmüştür.
Siyasi Faaliyetleri
1918 yılında Batum’a dönen Ali Rıza Efendi, Brest-Litovsk Antlaşması sonrası Elviye-i Selase’nin (Kars, Ardahan, Batum) Türkiye’ye dahil edilmesi sürecinde aktif görev aldı. 1918 yılında İstanbul’da yapılan görüşmelerde Batum temsilcisi olarak Enver ve Talât Paşalarla görüşmüş, milletvekilliği için aday gösterilmiştir. Ancak Mondros Mütarekesi sonrası Türk birliklerinin Batum’dan çekilmesiyle İngiliz işgali başlamış, Ali Rıza Efendi bölgedeki İslâm Gürcistanı hareketine karşı mücadele etmiş ve Kars merkezli Cenûb-ı Garbî Kafkas Hükümeti’nin kuruluşunda yer almıştır.
TBMM’nin açılmasıyla 1920 yılında Batum Milletvekili olarak Ankara’ya gitmiş ve Adalet, Şeriye, Evkaf ile Dışişleri komisyonlarında görev almıştır. Aynı zamanda Kocaeli ve Gemlik cephelerinde savaşa katılmış, yaralanarak İstiklal Madalyası’na layık görülmüştür.
Batum’un Kaybı ve Siyasetten Çekilişi
Moskova Antlaşması (16 Mart 1921) gereğince Batum’un Türkiye dışında bırakılması Ali Rıza Efendi’yi derinden etkilemiştir. Bu süreçte TBMM’de yaptığı konuşmalarla Batum’un elde tutulmasını savunmuş ancak siyasi dengeler nedeniyle bu mümkün olmamıştır. Sonrasında aktif siyaseti bırakmış, bu kararını kamuoyuna açıklamıştır.
Mesleki Hayatı ve Ölümü
Siyasi hayattan çekilen Ali Rıza Efendi önce İzmit’te çiftçilik yapmış, 1931’de Uşak Mahkemesi’nde hâkim olarak görev almıştır. 1935’te istifa ederek Ankara PTT Genel Müdürlüğü’nde avukatlığa başlamış ve 1938 sonrasında serbest olarak bu mesleği sürdürmüştür. 1964’te emekli olan Ali Rıza Efendi, 11 Ağustos 1969’da Ankara’da vefat etmiştir.
