Araban sarımsağı, Türkiye’nin Gaziantep iline bağlı Araban ilçesinde yetiştirilen, Allium sativum L. türüne ait, menşe adıyla tescillenmiş yerel bir sarımsak çeşididir. 01 Eylül 2020 tarihinde coğrafi işaret olarak tescillenmiş olan bu ürün, hem fiziksel özellikleri hem de yetiştirme koşulları bakımından ayırt edici nitelikler taşır.
Fiziksel Özellikleri
Araban sarımsağı, iri yapılı ve beyaz kabuklu başlarıyla dikkat çeker. Diş kabukları beyaz, diş etleri ise krem-sarı renktedir. Başın enine kesiti oval, boyuna kesiti eliptiktir. Diş ve baş kabuklarında antresiyon şeritleri bulunur. Her başta ortalama 10–15 diş yer alır; dişlerin ağırlığı 4–7 gram arasında değişir. Baş iriliği yetiştirme koşullarına bağlı olarak 100 grama kadar ulaşabilirken, ortalama 40–60 gramdır. Baş çapı ise genellikle 40–50 mm civarındadır. Kabuğu kolayca soyulabilir. Keskin kokusu, yüksek allylpropyldisülfid (C₆H₁₂S₆) içeriğinden kaynaklanır. Ayrıca selenyum, mineral ve vitamin bakımından zengindir. Kuru madde oranı %37–42 arasında olup, bu özellik uzun süreli depolamaya elverişlidir.
100 gram Araban sarımsağında yaklaşık olarak:
- 32–42 g kuru madde
- 55–70 g su
- 25–32 g karbonhidrat
- 5–6 g protein
- 0,1–0,3 g yağ
- 0,9–1,3 g selüloz bulunur.
Yetiştirme Koşulları
Araban Ovası’nın killi-tınlı, humusça zengin ve organik madde bakımından sarımsak için ideal olan toprak yapısı, bu ürünün karakteristik özelliklerini belirleyen temel unsurlardandır. Toprak pH değeri 6,5–7 arasında olmalı; nötre yakın alüviyal topraklarda daha başarılı sonuçlar alınır. Yanmış çiftlik gübresi tercih edilmeli, aksi takdirde kök hastalıkları görülebilir.
İklim açısından deniz ikliminden kara iklimine geçiş bölgeleri Araban sarımsağı için uygundur. Bitki, kış öncesi ekimle toprakta soğuklanma ihtiyacını karşılar; bu da dayanıklılığını artırır. Gelişim dönemi için ideal sıcaklık 15–20 °C, nem oranı ise %60–80 aralığındadır. Hasat döneminde yağış istenmez; yüksek nem hastalık riskini artırabilir.
Üretim Metodu
Dikim işlemi ekim sonu ile kasım ayı içinde gerçekleştirilir. Öncesinde arazi derin ve yüzlek olarak işlenir; fosforlu ve potasyumlu gübreler uygulanır. Dişler 10–12 cm aralıklarla, kök kısmı alta gelecek şekilde dikilir. Azotlu gübreler dekara 23–25 kg oranında verilir. Tohumluk dişler, önceki hasattan seçilerek askılarda uygun koşullarda saklanır. Dikim öncesi başlar elle veya makinayla dişlere ayrılır; yalnızca çevresel iri dişler kullanılır. Dekar başına 150–200 kg sarımsak başı gerekir.
Yetiştirme sürecinde çapalama, sulama, gübreleme, ilaçlama ve yaprak kırma gibi işlemler uygulanır. Hasat mayıs ayında yapılır; sökülen sarımsaklar 5–8 gün kurutulur, ardından ayıklanıp sınıflandırılarak satışa sunulur. Araban Ovası’nda verim dekarda 1500–2000 kg arasında değişir.
Denetim ve Koruma
Araban sarımsağının menşe adıyla korunması, Araban Kaymakamlığı koordinasyonunda yürütülür. Denetim kurulu; Gaziantep İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, Gaziantep Üniversitesi Araban Meslek Yüksekokulu, Araban Ziraat Odası ve yerel üretici temsilcilerinden oluşur. Yılda iki kez düzenli denetim yapılır: ekim-kasım aylarında ve hasat sonrası mayıs ayında. Üretim aşamaları, coğrafi sınır uygunluğu ve menşe adı ambleminin kullanımı kontrol edilir. Gerekli durumlarda kamu veya özel uzmanlardan hizmet alınabilir.
