Arapgir kakuk, Malatya’nın Arapgir ilçesine özgü, kekik, domates, biber, ısırgan otu, fasulye yaprağı, salatalık kabuğu, nohut ve buğday gibi çeşitli bileşenlerin belirli oranlarda karıştırılıp taş değirmende öğütülmesiyle elde edilen geleneksel bir çeşnidir. Yemeklere lezzet katmanın yanı sıra, zeytinyağı ile karıştırılarak kahvaltılık olarak ya da mayalı ekmek üzerine tereyağı ile birlikte tüketilir.
Bileşim
Arapgir kakuk; kekik, domates, biber, ısırgan otu, fasulye yaprağı, salatalık kabuğu, nohut ve buğday olmak üzere çeşitli bitkisel ve tahıl kökenli bileşenlerin belirli oranlarda karıştırılmasıyla üretilir. Ürün; yemeklerde lezzet artırıcı olarak kullanıldığı gibi, zeytinyağı ile karıştırılarak kahvaltılık bir karışım şeklinde veya mayalı ekmek üzerine tereyağı sürüldükten sonra serpilerek de tüketilebilmektedir.
Bileşenlerin miktarları, 1000 gram Arapgir kakuk üretiminde aşağıdaki şekildedir:
Kurutulan bileşenler:
- Kekik: 500 g
- Domates: 130 g
- Biber: 60 g
- Isırgan otu: 60 g
- Fasulye yaprağı: 60 g
- Salatalık kabuğu: 60 g
Haşlanıp kavrulan bileşen:
- Nohut: 60 g
Kavrulan bileşen:
- Buğday: 60 g
Diğer bileşen:
- Tuz: 10–15 g
Bu bileşenlerin oranları ve işleme metotları, ürünün ayırt edici özelliğini oluşturmaktadır.
Üretim Metodu
Arapgir kakuğun üretimi, belirgin bir geleneksel teknik ve coğrafi sınıra özgü yöntem içermektedir. Üretimde kullanılan bitkisel bileşenler, coğrafi sınırda yetişen yerel türlerden sağlanır.
Hazırlık Aşamaları
- Domates ve biber, taze olarak toplandıktan sonra bol suda yıkanır, ince dilimlenir ve tahta kerevetler üzerinde kurutulur.
- Salatalık kabuğu soyulup dilimlenir.
- Fasulye yaprağı, kekik ve ısırgan otu, yarı gölge ve hava akımı olan bir ortamda, tahta ya da temiz bezler üzerinde kurutulur.
- Nohut, önce haşlanır ve ardından sac üzerinde kavrulur.
- Buğday ise haşlanmadan, doğrudan sac üzerinde kavrulma işlemine tabi tutulur.
Öğütme ve Paketleme
Tüm kurutulmuş ve kavrulmuş bileşenler bir araya getirilerek el ile çevirmeli taş değirmende öğütülür. Bu yöntem, ürünün dokusal ve aromatik özelliklerinin oluşmasında önemli bir rol oynar. Elde edilen karışım, gıda ile temasa uygun ambalajlarda paketlenir ve oda sıcaklığında, ışık almayan ortamlarda muhafaza edilerek satışa sunulur.
Coğrafi Sınır ile Bağı
Arapgir kakuğun kökeni, bölgenin mutfak kültürü içerisinde tarihsel bir derinliğe sahiptir. Ürün, coğrafi sınır içerisinde şekillenmiş üretim bilgisi ve yöre halkının birikimiyle hazırlanır. Bu bağlamda, Arapgir kakuğun ünü ile üretildiği coğrafi sınır arasında doğrudan bir ilişki bulunmaktadır. Tescil belgesine göre ürünün tüm üretim aşamaları, Malatya ili Arapgir ilçesi sınırları içerisinde gerçekleşmek zorundadır.
Denetim Süreci
Arapgir kakuğun coğrafi işaretli ürün olarak üretimi ve pazarlanması, belirli bir denetim sistemine tabidir.
Denetimler:
- Arapgir Belediyesi’nin koordinasyonunda,
- Arapgir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü,
- Arapgir Turizm Geliştirme Kooperatifi,
- Arapgir İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü
temsilcilerinden oluşan toplam 4 kişilik bir denetim mercii tarafından yürütülür.
Bu denetimler yılda en az bir kez düzenli olarak yapılmakta; şikâyetler veya ihtiyaç durumunda ise her zaman gerçekleştirilebilmektedir. Denetim kapsamına; üretimde kullanılan bileşenlerin coğrafi sınıra uygunluğu, üretim metodunun belirtilen usullere uygunluğu ve Arapgir kakuk ibaresinin ile mahreç işareti ambleminin kullanım şekli dahildir. Denetim mercii, gerektiğinde kamu kurumları, özel kuruluşlar veya uzman kişilerden destek alabilir ya da hizmet satın alabilir.
Tescil ettiren kurum olan Arapgir Belediyesi, ürünle ilgili hakların korunması ve hukuki süreçlerin yürütülmesinden sorumludur.
