Arapgir manusa dokuması, Malatya’nın Arapgir ilçesinde üretilen, yün ve pamuk ipliklerinin kullanıldığı, jakar tezgâhlarında yollu ve nakışlı olarak dokunan mekikli el dokumasıdır. Desenler için 20, çözgü için 40 numara iplik tercih edilir ve dokumanın genişlik ve kalınlığı ürüne göre değişir. Yastık, yorgan yüzü, gömlek, şalvar gibi pek çok üründe kullanılan bu dokuma, lacivert ve kırmızı başta olmak üzere çeşitli renklerde üretilir ve kemha, arap dudağı, kuşgözü gibi desenler içerir. 

Hammaddeler ve İplik Özellikleri

Dokumanın üretiminde hem yün hem de pamuk iplikler kullanılmaktadır. Özellikle desenler için 20 numara, çözgü için ise 40 numara yün veya pamuk ipliği tercih edilir. Kullanılan iplik numaraları, dokumanın hem görsel zenginliğini hem de dayanıklılığını belirler. Dokumaların genişlik ve kalınlık ölçüleri sabit olmayıp, üretilecek nihai ürüne göre değişkenlik gösterir.

Dokuma Özellikleri ve Ürün Çeşitliliği

Arapgir manusa dokuması, farklı ürünlerin yapımında kullanılabilen çok yönlü bir dokuma türüdür. Dokumadan üretilen başlıca ürünler arasında yastık, yorgan yüzü, çarşaf, sofra takımı, desenli gömlek, pijama, yazma, şalvar, başörtüsü, kuşak ve çeşitli mahalli giyim unsurları yer alır. Özellikle çiçekli kumuş adı verilen kumaşlar, bu dokumanın kullanım alanları arasındadır. Renk paleti oldukça geniştir; en fazla tercih edilen renkler lacivert ve kırmızı olmakla birlikte, turuncu, yeşil, mavi, kahverengi ve siyah tonlarında da üretim yapılmaktadır.

Desen Çeşitliliği

Dokumanın en belirgin özelliklerinden biri, zengin desen repertuvarıdır. Arapgir manusa dokumasında kullanılan desenler arasında şu motifler bulunur: kemha, arap dudağı, kırmızı çiçekli, lacivert çiçekli, simsimi, ufak kareli, yılan eğrisi, sandıklı, kuşgözü, badem, badem dal çiçek, muş çiçek, altıparmak ve beş parmak. Bu desenler, dokumanın hem estetik değerini hem de kültürel kimliğini yansıtan unsurlardır.

Üretim Yöntemi

Arapgir manusa dokuması üretiminde, yöreye özgü kuyu tezgâhları kullanılmaktadır. “Kuyu” terimi, dokuyucunun çukur bir kısımda oturarak çalıştığı üretim biçiminden kaynaklanır. Bu tezgâhların boyu 250 cm, eni 160 cm’dir. Kuyu kısmı ise yaklaşık 50-60 cm derinliğinde ve 70-80 cm genişliğinde olacak şekilde, dokuyucunun rahat çalışmasına olanak sağlayacak biçimde inşa edilir.

Tezgâhın ana bileşenleri şunlardır: ana gövde, alt ve üst maberler, çapraz değnekler, kuş, gücü (kücü) ve çerçeve, tefe (tüfe) tarak, ayaklar, mitit (cımbar), kumaş maberi (selmin). Ayrıca üretimde kullanılan diğer araç-gereçler arasında mekik, masura, çıkrık, gücü ve tarak tığı, karşılık, çözgü çekeceği ve eli çeken bulunur.

Arapgir manusa dokuması, jakar el dokuma tezgâhlarında üretilir. Bu tezgâhların karakteristik özelliği, üzerinde dokunacak desenin kartona delinmiş deliklerle belirlenmesi ve kartonun bir silindire sarılmasıdır. Çözgü ipliğini ayıran kutunun varlığı, dokuma esnasında her bir çözgü ipliğinin tek tek kontrol edilmesine olanak tanır. Gücü tellerini taşıyan iğneler, deliklerin karşısına rastladığında sabit kalır; rastlamayanlar ise kayarak düşer. Pedal sistemiyle seçilen gücü telleri aşağıya çekilir ve böylece karmaşık desenlerin dokunması mümkün olur. Üretimde ayrıca bezyağı, dimi, saten ve krep gibi temel bağlama türlerinin yanı sıra, özel ipliklerle dokuya desen işlendiği lanse dokuma tekniği de uygulanır.

Coğrafi Bağ ve Üretim Yeri

Arapgir manusa dokumasının üretim geleneği 19. yüzyıla kadar uzanır ve Arapgir ilçesinin dokumacılık kültüründe önemli bir yer tutar. Coğrafi sınıra özgü üretim metodunun ustalık gerektirmesi ve kültürel süreklilik, ürünün Arapgir ilçesiyle olan ün bağını oluşturur. Bu bağ nedeniyle, Arapgir Manusa Dokuması’nın tüm üretim aşamaları Malatya ili Arapgir ilçesi sınırları içinde gerçekleştirilmek zorundadır.

Denetim ve Kontrol

Arapgir manusa dokumasının üretimi, belirlenmiş usul ve esaslara göre denetlenir. Denetimler, Arapgir Belediyesi koordinasyonunda yürütülür ve Arapgir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü, Arapgir Turizm Geliştirme Kooperatifi ile Arapgir İlçe Halk Eğitim Müdürlüğü’nden konusunda uzman birer üyenin katılımıyla oluşturulan üç kişilik denetim mercii tarafından yılda en az bir kez yapılır. Ayrıca ihtiyaç duyulduğunda veya şikâyet halinde her zaman denetim gerçekleştirilebilir.

Denetim süreci; kullanılan iplik, dokuma tezgâhı ve diğer araç-gereçlerin uygunluğunu, dokuma tekniğine uygunluğu ve Arapgir manusa dokuması ibaresi ile mahreç işareti ambleminin kullanımını kapsamaktadır. Denetim mercii, kamu veya özel kuruluşlardan veya bu kuruluşlarda görevli uzmanlardan destek alabilir ya da hizmet satın alabilir. Tescil ettiren kuruluş, hukuki süreçlerin yürütülmesinden sorumludur.