Atkins diyeti, Amerikalı kardiyolog Dr. Robert C. Atkins tarafından geliştirilmiş ve 1972 yılında yayımlanmıştır. Diyet düşük karbonhidrat, yüksek protein ve yüksek yağ içeriğine sahiptir. Temel amacı karbonhidrat alımını sınırlayarak vücudu ketozise sokmak ve yağ metabolizmasını artırmaktır. Ketozis, glikoz yerine yağın enerji kaynağı olarak kullanılmasını sağlar ve hızlı kilo kaybına yol açar.

Diyetin Fazları

Atkins diyeti 4 fazdan oluşmaktadır:

Başlangıç (İndüksiyon) Fazı

Günlük karbonhidrat alımı 20 gram ile sınırlandırılır. Sakınılması gereken besinler arasında meyve, ekmek, makarna, tahıllar, nişastalı sebzeler ve süt bulunurken serbest olanlar peynir ve tereyağıdır. Amaç, vücudu glikoz yerine yağ kullanmaya yönlendirerek ketozise sokmaktır ve süre, kişiye göre uyarlanarak 2–36 hafta arasında değişebilir.

Kilo Verme Fazı

Karbonhidrat alımı kademeli olarak artırılır; net karbonhidrat hesaplaması yapılır. Net karbonhidrat, "Toplam karbonhidrat − (lif + gliserin + şeker alkolleri)" olarak hesaplanır. Hedef, kilo kaybını sürdürmek ve ketozisi korumaktır. Bu fazda protein ve yağ alımı yüksek tutulur, karbonhidrat toleransı ise bireysel olarak belirlenir.

Bakım Öncesi Dönem

10 kilogramdan fazla ağırlık kaybı sağlandığında başlar. Karbonhidrat alımı vücut ağırlığını koruyacak seviyede düzenlenir. Fazın amacı, kilo kaybının stabil hale gelmesini sağlamak ve ketozisi düşük düzeyde sürdürmektir.

Bakım Zamanı

Uzun süreli uygulanabilir. Karbonhidrat alımı bireyin metabolik toleransına göre sınırlandırılır. Bu aşamada diyet, sağlıklı besin seçimleri ve yaşam tarzı alışkanlıkları ile desteklenir.

^{Atkins Diyetinde Besinler (Yapay Zeka ile Oluşturulmuştur)}

Enerji ve Besin Ögeleri Açısından Değerlendirme

• Günlük enerji: ~2000 kcal
• Yağ: 155 g (%70 enerji katkısı)
• Protein: 125 g
• Karbonhidrat: 25 g

Düşük karbonhidrat alımı lipolizi artırır, glikojen depolarının kullanımı ile hızlı kilo kaybı sağlar. Kas glikojenindeki 1 gram kayıp, yaklaşık 3 gram su kaybına yol açar. Karbonhidrat eksikliği vücutta keton üretimini tetikler ve metabolizmayı yağ kullanımı yönünde değiştirir.^【1】

Atkins diyetine göre protein; tokluk hissini artırır, kan şekeri seviyesinin dengelenmesine yardımcı olur, kalori yakımını destekler ve kanda bulunan aminoasit düzeyini yükseltir.^【2】 

^{Standart Diyet ve Atkins Diyetinin Enerji ve Besin Öğeleri Açısından Karşılaştırılması (Ercan ve Arslan, 2013)【3】} 

Fizyolojik Etkiler

Fizyolojik etkiler Atkins diyetinin vücutta enerji üretimi, yağ ve protein metabolizması ile su-elektrolit dengesini nasıl etkilediğini gösterir. Bu etkiler kilo kaybı, lipid profili değişiklikleri ve bazı yan etkilerle kendini gösterebilir.

Ketozis ve Enerji Metabolizması

Vücut enerji üretiminde glikoz yerine yağ ve ketonları kullanır. Hızlı enerji dönüşümü sağlansa da bazı bireylerde baş ağrısı, yorgunluk ve sersemlik görülebilir.

Ağırlık Kaybı

Hızlı kilo kaybı glikojen ve su kaybından kaynaklanır. Uzun süreli kilo kontrolü, düşük karbonhidrat alımı ve yüksek yağ-protein dengesi ile sağlanır.

Lipid ve Metabolik Etkiler

LDL ve total kolesterol artışı görülebilir. HDL kolesterol düzeyinde artış sağlanırken trigliseritlerde bazı çalışmalarda düşüş gözlenmiştir. Böbrek ve karaciğer fonksiyonları üzerinde yük oluşturabilir.

Elektrolit ve Sıvı Dengesi

Ketozis sırasında sıvı ve elektrolit dengesi değişir. Potasyum, sodyum ve magnezyum seviyeleri yakından izlenmelidir.

Hastalıklarla İlişkisi

Atkins diyeti, düşük karbonhidrat ve yüksek yağ-protein içeriği nedeniyle çeşitli hastalıklarla ilişkili olarak incelenmektedir.

Obezite

Düşük karbonhidrat ve yüksek protein içeriğine sahip Atkins diyeti, glikojen depolarının hızlı kullanımına bağlı olarak kısa sürede vücut ağırlığında azalma sağlayabilir.^【4】 Klinik çalışmalarda Atkins diyeti uygulayan bireylerin geleneksel diyetlere kıyasla daha fazla kilo kaybı sağladığı gözlemlenmiştir.^【5】

Metabolik Etkiler

Atkins diyeti vücudu enerji kaynağı olarak yağları kullanmaya zorlayarak ketozise yol açar; ketozis durumunda beyin, glikoz yerine keton cisimlerini enerji kaynağı olarak kullanır ve bu süreç bazı yan etkilere, örneğin mide bulantısı, baş dönmesi, konstipasyon, baş ağrısına neden olabilir.^【6】 

Oksidatif Stres ve Kanser

Atkins diyetindeki yüksek yağ oranı serbest radikal üretimini artırarak organlarda oksidatif stresi yükseltebilir; buna ek olarak, lif alımının azalmasıyla artan oksidatif stres, gastrointestinal sistem ve akciğer kanseri riskini yükseltebilir.^【7】 

Kardiyovasküler Hastalıklar

Atkins diyeti uygulayan bireylerde serum trigliserit seviyelerinde azalma ve HDL kolesterolde artış gözlemlenirken, diyetin ilk üç ayında LDL kolesterol konsantrasyonu artabilmektedir; uzun vadede ise LDL seviyesi başlangıç düzeyine dönmektedir. Bununla birlikte, düşük karbonhidratlı ve yüksek yağ içerikli diyetler, doymuş yağ alımına bağlı olarak LDL kolesterolü yükseltebilir ve Amerikan Kalp Derneği, bu tür diyetlerin kalp hastalığı riskini artırabileceği konusunda uyarıda bulunmuştur.^【8】 

Gut ve Böbrek Taşları

Yüksek proteinli diyetler genellikle hiperürisemi ve hiperkalküriye yol açabilir; bu durum eklem ağrısı, gut, böbrek taşları, hipokalsemi ve osteoporoza neden olabilir. Yüksek proteinli diyetler, böbrek işlevi azalmış herhangi bir kişide kalıcı böbrek işlevi kaybına neden olabilir.^【9】 

Yan Etkiler ve Riskler

Baş ağrısı, yorgunluk, kabızlık, ağız kokusu, sersemlik, bulantı gibi yan etkiler oluşabilir. Atkins diyeti, yetersiz sebze ve meyve içerdiğinden posa, D vitamini, tiamin, pantotenik asit, bakır, magnezyum, manganez, potasyum ve kalsiyum alımı ihtiyaçları karşılamada yetersiz kalabilir. Bu nedenle uzun süreli uygulamada vitamin ve mineral eksiklikleri görülebilir. Kardiyovasküler riskler, böbrek yükü ve elektrolit dengesizlikleri dikkatle izlenmelidir. Diyetin sürdürülebilirliği bireyin metabolik toleransına ve tıbbi gözetime bağlıdır.

Klinik Uygulama

Bireysel farklılıklar: yaş, cinsiyet, fiziksel aktivite ve sağlık durumu göz önünde bulundurulmalıdır. Tıbbi gözetim altında uygulanmalı, düzenli kan ve lipid paneli kontrolleri yapılmalıdır. Besin eksikliklerini önlemek için multivitamin ve mineral takviyesi gerekebilir. Karbonhidrat alımı doğal ve işlenmemiş besinlerden sağlanmalıdır.

Modifiye Atkins Diyeti (MAD)

Modifiye Atkins Diyeti (MAD), özellikle çocuk ve yetişkinlerde ilaçla kontrol edilemeyen epilepsi tedavisinde kullanılan bir diyet terapisidir. İlk olarak 2001 yılında Atkins benzeri bir diyetin epilepsi tedavisinde kullanılmasıyla başlamış, 2003 yılında altı hastalık bir olgu serisi ile literatüre girmiştir. MAD, klasik ketojenik diyetin (KD) bazı uygulama kısıtlamalarını azaltmak amacıyla geliştirilmiş bir diyettir ve esnek bir uygulama protokolüne sahiptir.^【10】 

MAD Diyeti: Uygulama ve Protokol

MAD, karbonhidrat alımını günde net 20 gram ile sınırlamayı temel alır. Lifler karbonhidrat sayımından düşülebilir, ancak şeker alkollerinin kullanımı sınırlıdır. Diyette yüksek yağ içeren gıdalar tercih edilir; protein ölçülmez veya kısıtlanmaz ancak yağ alımı öncelikli olmalıdır. Gerektiğinde ketojenik formüller, orta zincirli yağ asitleri (MCT) yağı veya krema gibi ekler ilk ayda kullanılabilir. Günlük olarak bol miktarda su içilmesi önerilir ve multivitamin ile kalsiyum takviyesi yapılır. İlaç değişiklikleri ilk ayda yapılmaz ve idrar ketonları düzenli olarak takip edilir.

Uyarı: Bu maddede yer alan içerik, yalnızca genel ansiklopedik bilgi amacı taşımaktadır. Buradaki bilgiler tanı koyma, tedavi etme ya da tıbbi yönlendirme amacıyla kullanılmamalıdır. Sağlıkla ilgili konularda karar vermeden önce mutlaka bir hekime veya uzman sağlık personeline danışmanız gerekmektedir. Bu bilgilerin tanı veya tedavi amacıyla kullanılması sonucunda doğabilecek durumlardan madde yazarı ve KÜRE Ansiklopedisi herhangi bir sorumluluk kabul etmez.