Bayburt balı, Türkiye’nin Bayburt iline özgü çiçek balı türüdür ve mahreç işaretiyle tescillenmiştir. Genellikle sarımtırak ya da haki renkte olan bu bal, şeffaf ve parlak bir görünüme sahiptir. Boğazda hafif bir yanma hissi bırakması ve bölge florasına özgü bitkilerden gelen karakteristik aromasıyla ayırt edilir. Kafkas arısı ve melezleri tarafından üretilen Bayburt balı, bölgede yaygın olarak bulunan geven, kekik, fiğ, korunga, ballıbaba ve adaçayı gibi nektar değeri yüksek bitkilerden elde edilir. 

Fiziksel ve Kimyasal Özellikler

Bayburt balı, mevsimsel koşullara ve arıların nektar topladığı bitkilerin çiçek renklerine bağlı olarak sarımtırak ya da haki renkte olabilir. Genellikle şeffaf ve parlak bir görünüme sahiptir. Akışkan kıvamda olan bu bal, oda sıcaklığında iki ay içinde kristalleşme eğilimindedir; bu süreç düşük sıcaklıklarda daha kısa sürede gerçekleşebilir. Bal, hoş bir tada sahip olmakla birlikte boğazda hafif bir yanma hissi bırakır. Kristalize olma eğilimi, balın nem oranı ve olgunlaşma derecesiyle ilişkilidir; nem oranı %18’in altında olmalıdır.

Arı Irkı ve Floristik Özellikler

Bayburt balı, Kafkas arısı (Apis mellifera caucasica) ve onun melezleri tarafından üretilir. Bu arılar, uzun dilleri sayesinde derin tüplü bitkilerden nektar toplayabilme yeteneğine sahiptir. Kafkas arıları soğuk iklim koşullarında kışlama yeteneği düşük olduğundan, kış aylarında sıcak bölgelere taşınmakta, ilkbaharla birlikte yeniden Bayburt iline getirilmektedir.

Bayburt ili ortalama 1750 metre rakıma sahip olup, geçit iklimi özelliği taşıyan coğrafyası ve zengin florası nedeniyle arıcılık için elverişlidir. Bölgede arıların nektar topladığı başlıca bitkiler arasında yonca, korunga, fiğ, geven, kekik, adaçayı, ballıbaba, akasya ve sığırkuyruğu yer alır. Üretimde yaygın olan polen kaynakları; Boraginaceae, Fabaceae, Asteraceae, Cannabaceae, Rosaceae ve Lamiaceae gibi çok sayıda familyayı kapsar.

Üretim Süreci

Arıcılık faaliyetleri gezginci yöntemle yürütülmekte, koloniler kış aylarında sıcak bölgelere taşındıktan sonra ilkbaharda yeniden Bayburt’a getirilmektedir. Arıların sayısı, doğal oğul alma yöntemiyle artırılmakta; yaşlanan ana arılar ise dışarıdan temin edilen Kafkas veya melez ana arılarla değiştirilmektedir. Kullanılan kovanlar genellikle sarıçamdan yapılmış Langstroth tipi kovanlardır.

Arılar erken ilkbahar ve geç sonbaharda koyu şerbetle, kış aylarında ise arı kekiyle beslenir. İlkbaharda yapılan beslemeler, kristalize beyaz şeker ve su karışımından elde edilen koyu ve normal şuruplarla gerçekleştirilir. Bal akışı temmuz ayının başında başlar ve bu dönemde ballıkların kovanlara eklenmesi gerekir. Temmuz ortasından itibaren sırlanan peteklerden bal hasadı yapılır; hasat ağustos ayı boyunca sürer. Sadece en az 2/3 oranında sırlanmış peteklerden hasat yapılması esastır.

Bal hasadı sırasında petekler temiz kaplara yerleştirilir ve örtülerek süzme alanına taşınır. Sırlı ve düzgün petekler petekli bal olarak; diğer petekler ise süzme makinelerinde süzülerek çelik tanklara alınır. Daha sonra bu ballar polen tanecikleri ve hava kabarcıklarının uzaklaştırılması amacıyla dinlendirilir. Son aşamada cam kavanoz, teneke gibi gıda ile temasa uygun malzemelerle ambalajlanır.

Paketleme ve Piyasaya Sunum

Bayburt balı yalnızca belirli miktar ve ambalaj tipiyle coğrafi sınır dışına çıkarılabilir. Ürün, genellikle 500 ml ve 1000 ml’lik cam kavanozlar ya da 1-2 kg’lık tenekeler ile satışa sunulur. 15-20 kg gibi büyük ambalajlar coğrafi sınır dışında kullanılamaz. Balın etiketlenmesinde “Bayburt Balı” ibaresi ile birlikte mahreç işareti amblemi mutlaka yer almalı, aksi durumda bu ibareler işletmede görünür biçimde bulundurulmalıdır.

Denetim Süreci

Bayburt balı üretimi, Bayburt Üniversitesi koordinasyonunda oluşturulan altı kişilik bir denetim mercii tarafından izlenir. Bu kurulda Bayburt İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, Bayburt İli Arı Yetiştiricileri Birliği, Bayburt Belediyesi, Bayburt Ticaret ve Sanayi Odası ve Bayburt Ziraat Odası temsilcileri yer alır. Denetimler yılda en az üç kez ve gerektiğinde yapılmaktadır.

Denetimler üç aşamada gerçekleştirilir: İlk denetim mart-haziran aylarında, ikinci denetim haziran-ağustos arasında ve üçüncü denetim ise temmuz-ağustos döneminde yapılır. Denetimlerde, kovan sayısı, arı ırkı, koloni gelişimi, hasat yöntemi ve balın fiziksel özellikleri gibi kriterler dikkate alınır. Ayrıca üreticiler sezon başında Bayburt İli Arı Yetiştiricileri Birliğine bilgi vermekle yükümlüdür.