Berlin Devlet Kütüphanesi (Staatsbibliothek zu Berlin), Prusya Kültürel Mirası Koleksiyonu’nda yer alan Ms. or. oct. 3744 numaralı mecmua, klasik Türk edebiyatı araştırmaları açısından önemli bir yazma eserdir. Eser, farklı şairlerin şiirlerini, çeşitli risaleleri ve tek nüsha hâlinde günümüze ulaşmış bazı eserleri ihtiva etmesiyle öne çıkmaktadır.

Fizikî Özellikleri

Mecmua, 236 varaktan oluşmaktadır. Âharlı kâğıt üzerine harekeli nesih yazıyla istinsah edilmiştir. Yazılar genellikle tek sütun hâlinde düzenlenmiş olup sadece 10^b sayfası iki sütun hâlindedir. Satır düzeni dokuz satırdır. Cildi kahverengi deriden yapılmış, ön ve arka kapaklarında ebru desenleri kullanılmıştır. Başlıklarda ve cetvellerde altın, metinlerde ise siyah ve kırmızı mürekkep tercih edilmiştir. Mecmuanın baş kısmı tezhipli olup, Kansu Gavrî’nin minyatürü ile süslenmiştir. Bu minyatürde hükümdarın tahtta oturduğu, yanında hizmetkârların bulunduğu tasvir edilmektedir.

^{Kansu Gavrî Minyatürü, Ms. Or. Oct 3744 Numaralı Mecmua 2a Sayfası (Staatsbibliothek zu Berlin)}

Muhteva

Mecmua, ağırlıklı olarak manzum eserlerden oluşmaktadır. Bununla birlikte mensur risaleler de barındırır. İçerik şu şekilde özetlenebilir:

• Kansu Gavrî’nin Türkçe Divanı: Mecmuada yer alan en önemli eser olup bilinen tek nüshadır. Divan, çok sayıda nazire şiirini ve bunların yazıldığı zemin şiirleri ihtiva etmektedir.
• Seçme şiirler: Ahmed Paşa, Ahmedî, Adnî ve Kadı Burhaneddin gibi 14. ve 15. yüzyıl şairlerinin kaside, gazel ve terkib-bendleri yer almaktadır.
• Risaleler:
• Ahmedî’nin manzum Risāletun fi’l-ʿArūż’u,
• Mutahhar b. Ebî Tâlib’in eksik Ravzatu’l-Evzân’ı,
• Kadı Abdullah’ın Bahrî adlı aruz risalesi (tek nüsha),
• Kadı Abdullah’a ait bir musiki risalesi.
• Muammâlar: Yazarı bilinmeyen üç muammâdır.
• Ahmedî’ye ait yeni şiir: Divan neşirlerinde bulunmayan, “elden gider” redifli gazel, bu mecmuada bulunmaktadır.

Bu içerik, mecmuayı hem nazire geleneğini hem de farklı edebî türleri bir arada sunan bir derleme hâline getirmektedir.

Tertip ve Tasnif Özellikleri

Mecmua, içerik ve tertip bakımından üç ana bölümde değerlendirilmektedir:

1. Kansu Gavrî Divanı: Memlük sarayı çevresinde bulunan şairlerin şiirleriyle birlikte nazireleri içerir.
2. Risaleler: Aruz ve musiki risaleleri, nazım-nesir karışık bir şekilde düzenlenmiştir.
3. Seçme şiirler: Saray çevresinde görev almış şairlerin kaside, gazel ve terkib-bendleri yer alır.

Bu özellikleriyle eser, hem aynı konuya dair eserleri bir araya getiren mecmualar sınıfına hem de aynı zümreye mensup şairlerin şiirlerini toplayan mecmualar grubuna dâhil edilebilmektedir.

Türk Edebiyatına Katkısı

Ms. or. oct. 3744 numaralı mecmua, Türk edebiyatı tarihi açısından şu yönlerden önemlidir:

• Tek nüsha eserler: Kansu Gavrî Divanı, Kadı Abdullah’ın Bahrî risalesi ve musiki risalesi gibi başka yerde bulunmayan eserleri muhafaza etmektedir.
• Yeni şiirlerin tespiti: Ahmedî’nin daha önce yayımlanmış divanında yer almayan “elden gider” redifli gazel bu mecmuada keşfedilmiştir.
• Nazire geleneği: Divandaki çok sayıda nazire şiiri, dönemin şairleri arasındaki etkileşimi ortaya koymaktadır.
• Saray çevresi edebiyatı: Özellikle Memlük sarayı etrafında teşekkül eden edebî ortamın yansımalarını göstermesi bakımından kaynak değerindedir.

Üzerine Yapılan Çalışmalar

Mecmua farklı bölümleriyle çeşitli araştırmalara konu olmuştur:

• Kansu Gavrî Divanı: Mehmet Yalçın (1993, 2002) ve Orhan Yavuz (2002) tarafından yayımlanmıştır.
• Risaleler: Mutahhar b. Ebî Tâlib’in Ravzatu’l-Evzân’ı ve Kadı Abdullah’ın Bahrî risalesi Üzeyir Aslan tarafından neşredilmiştir (2021).
• Seçme şiirler (192b–236a): Yüksek lisans tezi (2022) kapsamında incelenmiş, transkripsiyon ve dil içi çevirisi yapılmıştır.
• MESTAP: Eser hakkında Mecmuaların Sistematik Tasnifi Projesi (MESTAP) kapsamında bir makale yayımlanmıştır (2025).