Borçka demir elması, Artvin ili Borçka ilçesinde yetiştirilen ve Malus communis L. türüne ait yerel bir elma çeşididir. Güneş gören yüzeyleri pembemsi-kırmızı, diğer yüzeyleri ise yeşil renkte, seyrek benekli olup meyve eti gevrek ve ağırlığı 80-120 gram arasındadır. Şeker oranı düşük olduğundan tadı ve kokusu mayhoş karakterdedir. İki yılda bir meyve veren bu elma, nisan-mayıs aylarında çiçeklenir ve ekim-kasım aylarında hasat edilir. Yüksek yağış ve nem koşullarına uyum sağlamış olan Borçka demir elması, yaklaşık dokuz ay depolanabilir ve geleneksel olarak kurutulmuş mısır yapraklarına sarılarak serenderlerde muhafaza edilir. 

Botanik Özellikleri

Borçka demir elması, Malus communis L. türü elmalar içinde yer almakta olup, meyve rengi, dokusu ve tadı açısından belirgin özellikler taşır. Meyve, güneş gören yüzeylerinde pembemsi-kırmızı, gölgede kalan yüzeylerinde ise yeşil renkli olup seyrek beneklidir. Meyve eti gevrek yapıdadır ve ağırlığı 80 ila 120 gram arasında değişir. Yüksek Performans Sıvı Kromatografisi (HPLC) analizlerine göre şeker oranının düşük olması sebebiyle, tadı ve kokusu mayhoş karakterdedir.

Üretim Özellikleri ve Yetiştirme Koşulları

Borçka demir elmasının yetiştiriciliği Borçka ilçesinin iklim ve coğrafi koşullarına uyum sağlamış şekildedir. Borçka bölgesinde yıllık ortalama nem oranı % 84,3 ile % 70,9 arasında değişmektedir. Yağış miktarı % 56,7 ile % 142,1 arasında dalgalanmakta; en düşük sıcaklık -12,2 °C ile -1,2 °C arasında, en yüksek sıcaklık ise 37,3 °C ile 41,7 °C arasında ölçülmektedir. Bu iklimsel faktörler, Borçka Demir Elması’nın düşük şeker oranı ve uzun süre depolanabilme özellikleri üzerinde etkilidir.

Ağaçlar, iki yılda bir meyve verme özelliği gösterir. Çiçeklenme dönemi nisan-mayıs aylarında gerçekleşir. Hasat dönemi ekim-kasım aylarına denk gelir. Bahçe tesisinde, çöğür anaçlarda 6x6 m, 7x7 m veya 8x8 m; yarı bodur anaçlarda ise 4x1,5 m dikim mesafesi uygulanır. Fidan üretiminde bir yıllık genç Borçka Demir Elması dallarından alınan çelikler ve kalem aşı yöntemi kullanılır.

Hasat ve Depolama

Borçka Demir Elması, coğrafi sınır içinde hasat edilmektedir. Hasat işlemi, meyve çekme aparatı kullanılarak özenle yapılır. Toplanan elmalar sepetlere konur. Depolama işlemi, bölgede geleneksel olarak uygulanan bir yöntemle yürütülmektedir. Elmalar, kurutulmuş mısır yapraklarına sarılır ve mısırın saklandığı serender adı verilen yapılar içinde muhafaza edilir. Bu yöntem, elmanın nem oranını dengeleyerek dayanıklılığını artırıcı bir etki sağlar. Borçka demir elmasının depolama süresi yaklaşık 9 aya kadar uzanabilmektedir.

Tarihsel Kaynaklar ve Ün Bağı

Borçka demir elması, Borçka ilçesinde tarımsal ekonominin önemli bir öğesini oluşturmaktadır. Ürünün geçmişine dair en eski yazılı kaynaklardan biri, 1927 yılında yayımlanan “Şark Memleketlerimizden Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye” isimli eserdir. Eserin 149. sayfasında Borçka ilçesine bağlı köylerde bulunan elma ağaçları hakkında bilgi verilmiş ve bu elmanın “Demir elması namı ile maruf elma meşhurdur” ifadesiyle tanımlandığı aktarılmaktadır. Bu bilgi, Borçka demir elmasının kökeninin eski dönemlere dayandığını göstermekte ve ürünün coğrafi sınır ile ün bağı bulunduğunu belgelemektedir.

Denetim ve Kontrol

Borçka demir elmasının üretimi, işlenmesi ve pazarlanması sürecindeki faaliyetler belirli bir denetim mekanizmasına tabidir. Denetim, Borçka Belediyesi koordinasyonunda yürütülür ve Borçka Belediyesi, Borçka İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü ile Borçka İlçe Ziraat Odası’ndan konusunda uzman en az üç kişilik bir denetim mercii tarafından gerçekleştirilir. Denetimler yılda en az bir defa yapılmakla birlikte, şikâyet veya ihtiyaç hâlinde ek denetimler de yapılabilir. Denetim mercii; üretimde kullanılan elma çeşidinin doğruluğunu, aşılama, hasat ve depolama uygulamalarının üretim metoduna uygunluğunu, ayrıca ürün üzerinde Borçka Demir Elması ibaresi, logosu ve mahreç işareti ambleminin kullanımını kontrol eder. Denetim mercii gerektiğinde kamu veya özel kuruluşlardan, uzman kişilerden destek alabilir veya hizmet satın alabilir. Tescil ettiren kurum ise ürünle ilgili hakların korunması için hukuki süreçleri yürütme sorumluluğuna sahiptir.