Bulut şeridi, İngilizce adıyla cloudband yazma eserlerde sıklıkla kullanılan uzatılmış ve kıvrımlı stilize bir bulut motifidir. Bulut şeritleri, satır aralarındaki boşluğu doldurmak için kullanılan bulut benzeri bezemelerdir. Bulut şeritleri yazı satırının şeklinin belirlenmesi ve ara boşlukların altın suyu ile doldurulmasıyla yapılmıştır. Bu süsleme şekli, ilk olarak 4./10. yüzyıl el yazmalarında ortaya çıkmıştır. Bazı el yazmalarında güzel bir yaprak örüntüsü içerecek şekilde çok incelikli olabilmektedir. Bulut şeritleri, eserlere estetik güzellik katmanın yanı sıra, metinlerin vurgulanması ve sayfa düzeninde de önemli bir rol oynar.
İki adet bulut şeridi örneği: a)Hindistan, 1196/1882. b)Türkiye, 1183/1769-70.
Kökeni ve Anlamı
Kökleri Çin'e kadar uzanan bu süsleme üslubu pek çok tezyinatlı el yazmasında geniş oranda kullanılmıştır. Anadolu Selçuklularında şimdiye kadar rastlanmayan bu motifin Türk sanatına Osmanlılar zamanında Timurlularla olan münasebetler sırasında Herât Ekolü ile gelmiş olduğu düşünülmektedir. Kökeninin Çin kültürüne dayanmasından dolayı Çin bulutu adı da kullanılmıştır. Helmuth Bossert bu motifin, mitolojik varlıklardan simurg ve ejderhanın boğuşma sahnelerinde burunlarından çıkan azap ve hırs alameti sayılan buhar ve ateşi sembolize ettiğini ifade etmiştir. İslam inancında ise Hz. Musa'nın asasının mucize olarak ejderha şekline dönüşmesi hadisesi vardır. Ejderhaları çağrıştırması ile bilinen bulut motifinin Hz. Musa'nın asasını çağrıştırdığı için de sevilerek kullanılmış olması mümkündür. Bu motifin eski minyatürlerde peygamber resimleri etrafına yapılan "nur" şeklindeki bezemelere benzerliği dikkat çekmektedir.
Kullanım Alanları
- Ciltçilik: Yazma eserlerin ciltlerinde, özellikle şemse ve köşebent süslemelerinde bulut motiflerine rastlanmaktadır.
Geleneksel bir cildin köşebendi içerisinde bulunan bulut motifi.
- Çini Sanatı: Çini örneklerinde kullanılan bulut motifleri veya şeritleri desen içerisinde boşluk doldurmak ve motiflere başlangıç noktası yaratmak amacıyla kullanılmıştır.
İznik Çinisi üzerinde kırmızı, kurdele benzeri bulut motifi.
- Halı ve Kilim Desenleri: Özellikle Kafkasya ve Anadolu halılarında bulut motifi ve şeritleri sıklıkla görülmektedir. Bulut şerit ve motifleri Uşak halılarının asli özelliklerinden birisi haline gelmiştir.
Bulut şeridi kenarlıkları olan 17. Yüzyıl, Uşak Bölgesine ait bir halı.
