Falih Rıfkı Atay’ın kaleme aldığı Çankaya, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün yaşamını ve Kurtuluş Savaşı sürecini bir gazeteci, bir yoldaş ve bir gözlemci olarak anlatan, tarihsel değeri yüksek bir siyasal anı türünde eserdir. Eserde hem Atatürk’ün kişiliği ve liderliği hem de Cumhuriyet’in kuruluş evreleri tanıklıkla birlikte sunulur. Kitap, adını Atatürk’ün yaşamının son dönemini geçirdiği Çankaya Köşkü’nden alır ve Cumhuriyet tarihine içeriden bir bakış sunar.
İçerik ve Tema
Eser, 1908’den başlayarak özellikle 1919–1938 arası dönemi detaylandırır. Atatürk’ün Trablusgarp ve Çanakkale’den Kurtuluş Savaşı’na, saltanatın kaldırılmasından inkılaplara kadar geçen süreci, yazarın birebir tanıklıklarıyla aktarılır.
Ana temalar:
- Millî Mücadele’nin perde arkası
- Atatürk’ün özel ve siyasal yaşamı
- Cumhuriyet’in kuruluş süreci
- İnkılapların gerekçeleri ve sonuçları
- Liderlik, vizyon, devlet inşası
Eserde sadece tarihsel olaylar değil, dönemin karakterleri, siyasal çekişmeler, dış ilişkiler ve Atatürk’ün özel yönleri de anlatılır.
Anlatım ve Üslup
Falih Rıfkı Atay’ın anlatımı bir gazeteci titizliği ile tarihsel bir kurmaca arasında dengelenmiştir. Dil sade, akıcı ve öğretici niteliktedir. Betimlemeler ayrıntılıdır; tarihsel olaylar yalnızca kronolojik değil, aynı zamanda duygusal ve siyasal yönleriyle de aktarılır.
Anlatım özellikleri:
- Tanıklığa dayalı otobiyografik tarih anlatısı
- Açık ve akıcı üslup
- Olayların iç yüzüne dair yorumlar
- Belgelerle ve anekdotlarla desteklenmiş anlatı
Yazar, olayları yalnızca sıralamakla kalmaz, onların perde arkasındaki dinamikleri ve sonuçlarını da analiz eder.
Karakterler (Tarihi Kişilikler)
- Mustafa Kemal Atatürk: Eserin merkezinde yer alır. Liderliği, stratejik dehası, halkla ilişkisi, inkılaplara bakışı ve kişisel özellikleriyle bütüncül olarak anlatılır.
- Falih Rıfkı Atay: Yazar, anlatıcı ve tanıktır. Olaylara hem içeriden bakar hem de onları yorumlar.
- İsmet İnönü, Fevzi Çakmak, Kazım Karabekir gibi dönemin diğer askerî ve siyasî figürleri de kitapta önemli yer tutar.
- Ali Fuat Cebesoy, Rauf Orbay, Refet Bele gibi İttihat ve Terakki sonrası oluşan siyasal kadrolar da yer alır.
Düşünsel Bağlam
Çankaya, Türkiye Cumhuriyeti’nin modernleşme sürecini ve bu süreci yöneten kadroların siyasal tavırlarını içerden bir gözle anlatır. Kitap, klasik tarih kitaplarının aksine, “yaşanmışlık” ve “tanıklık”la desteklendiği için özel bir konuma sahiptir.
Atatürk’ün karizmatik liderliği, halkla ilişkileri, karar süreçleri, zaafları, başarıları ve çevresiyle ilişkileri nesnel bir gözle ama saygılı bir tonda aktarılır.
Ayrıca eser, Türkiye’de tarih yazımının tarafsızlığı, lider kültü, asker-sivil ilişkisi, halk ve yönetim arasındaki kopukluk gibi konulara da dolaylı biçimde ışık tutar.
