Tanım

Cerbeze, üstün bir zeka veya akıl kıvraklığı anlamına gelir. Kişinin zor durumlarda hızlı ve etkili çözümler bulma yeteneğini veya zekice konuşmalar yapabilme kabiliyetini ifade eder. Daha çok, akıl oyunları ya da ince zekâ gerektiren durumlarda gösterilen üstün başarıyı tanımlamak için kullanılır. Başka bir deyişle cerbeze; yanlışı doğru gösterecek kadar aldatıcı bir zekâya sahip olmaktır.

Bazı durumlarda cerbeze, olumlu ya da olumsuz anlamda kullanılabilir:

• Olumlu anlamda: Akıllıca ve çözüm odaklı bir şekilde meseleleri ele almak.
• Olumsuz anlamda: Kurnazlık veya hilekârlıkla bir durumu lehine çevirmek.

Bu bağlamda, cerbeze kişinin zekâsını nasıl kullandığına göre değerlendirilir.

Köken

Arapça crbz kökünden gelen carbaza^t جربزة  "hilekârlık, dolan" sözcüğünden alıntıdır. Arapça sözcük Arapça curbuz جربز  "hilekâr, dolandırıcı" sözcüğünün murabba (dörtlü) masdarıdır. Bu sözcük Farsça gurbuz گربز  sözcüğünden alıntıdır

Tarihte En Eski Kaynak

"cüret, çaçaronluk" [ Ahmet Vefik Paşa, Lugat-ı Osmani (1876) ]

"beceriklilik, dil ve ifade gücü" [ Kamus-ı Türki (1900) ]

Kullanım Alanları

Arapça’da kullanımı olumsuz yönde, aldatıcı konuşma, kurnazlık ve hilekarlık doğrultusunda aşağılayıcıdır. Türkçe’de kullanımı ise çeşitli söz oyunlarıyla hakikati maskelemek, perdelemek ve karşıdaki kişiyi kendi çıkarları doğrultusunda ikna etme becerisi şeklindedir.

''Cerbezenin tavr-ı acibi; zaman ve mekânda müteferrik şeyleri toplar, bir yapar. O siyah perde ile her şeyi temaşa eder.''

''Cerbezenin şe’ni, bir seyyieyi sünbüllendirerek hasenata galib etmektir.''