Dabke, Levant bölgesinde (Filistin, Lübnan, Suriye, Ürdün ve çevresi) yaygın olarak icra edilen, topluluk temelli bir halk dansıdır. Tarihsel süreç içinde hem eğlence hem de dayanışma unsurlarını birleştiren bu dans, 2023 yılında UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’ne dahil edilmiştir. Hem erkekler hem de kadınlar tarafından icra edilen Dabke, düz bir hat veya yarım daire biçiminde dizilen dansçıların el ele tutuşarak senkronize biçimde adım atmasıyla gerçekleştirilir.

^{Dabke Dansı (AA)}

Tarihsel Köken

Dabke’nin kökeni, Orta Doğu’nun kırsal yaşamında toplumsal dayanışma ve kolektif çalışma geleneklerine dayanır. Geçmişte köylerde evlerin toprak çatılarının onarımı sırasında, komşular bir araya gelerek çatının sağlamlaşması için ritmik biçimde topuklarını yere vurur ve birbirlerinin omuzlarına tutunarak hareket ederdi. Bu düzenli hareketlerin zamanla estetik bir biçim kazanmasıyla dans halini aldığı düşünülür. Böylece Dabke, ortak emeğin ve toplumsal uyumun bir göstergesi olarak kültürel yaşamda yerini almıştır.

Kırsal kökenli bu uygulama zamanla kent ortamına taşınmış, kutlamaların ve toplumsal etkinliklerin bir parçası haline gelmiştir. Farklı topluluklar tarafından benimsenen Dabke, yerel kültürlerin ritim anlayışıyla şekillenerek günümüze ulaşmıştır.

Coğrafi Yayılım ve Bölgesel Varyantlar

Dabke, Filistin’de olduğu kadar Lübnan, Suriye ve Ürdün’de de farklı biçimlerde uygulanır. Her ülke, kendi müzik geleneğini ve ritmik kalıplarını bu dansın yapısına uyarlamıştır. Türkiye’nin güneyinde, özellikle Hatay bölgesinde Arap Alevi topluluklarının kültürel yaşamında da benzer figürler görülür. Hatay’da yapılan alan araştırmaları, dansın halay benzeri biçimlerde icra edildiğini ve yerel ezgilerle bütünleştiğini göstermektedir. Bölgesel repertuvarlarda Dabke şarkılarının bir kısmı notaya alınmış, melodik yapı makam sistemiyle ilişkilendirilmiş ve doğaçlamalarla zenginleştirilmiştir.

Diaspora toplulukları da Dabke’yi kendi kültürel ortamlarına uyarlamıştır. Filistin diasporasında gelişen “Afro-Dabke” örneğinde, Kamerun kökenli ritmik öğelerle Filistin müziği bir araya getirilmiş; böylece iki kültür arasında ritim temelli bir etkileşim ortaya çıkmıştır.

^{Dabke Dansı (Yapay Zeka ile Oluşturulmuştur.)}

Müzikal ve Ritmik Yapı

Dabke, sözlü müzik ve ritmik hareketin bir arada bulunduğu bir dans türüdür. Geleneksel icralarda şarkılar genellikle “zajal” tarzında söylenir ve yerel melodilerle desteklenir. Müzikal yapı flüt, zurna, ney ve kaval gibi nefesli çalgılarla; darbuka, davul ve def gibi vurmalı enstrümanlarla oluşturulur.

Dansçılar, topuk ve taban vuruşlarıyla ritmi bedenlerine aktarır. Bu vuruşlar, müzikle eş zamanlı ilerleyen güçlü bir tempo oluşturur. Figürler arasında küçük sıçramalar, dönüşler ve kısa adım dizileri yer alır. Ritmik düzen, Dabke’nin hem enerjisini hem de topluluk uyumunu belirleyen ana unsurdur.

Bazı bölgelerde Dabke’ye eşlik eden şarkılar doğaçlama biçimde söylenir. Sözlerde genellikle sevgi, topluluk dayanışması ve yaşam sevinci temaları yer alır. Müzik, dansla bütünleşerek toplu katılımı teşvik eder.

Toplumsal İşlev ve Anlam

Dabke, tarih boyunca toplumsal kutlamalarda ve dayanışma etkinliklerinde yer almıştır. Düğünler, hasat festivalleri, bayramlar ve mezuniyet törenleri gibi özel günlerde icra edilir. Bu tür etkinliklerde Dabke, topluluk bilincinin güçlenmesine ve kültürel mirasın aktarımına katkı sağlar.

Filistin’de Dabke, eğlence biçiminin ötesinde kültürel kimliğin korunmasına yönelik bir uygulama olarak değerlendirilir. Politik ve toplumsal süreçler içinde, kolektif hafızanın sürdürülebilmesine katkı sunar. Diasporada yaşayan genç kuşaklar için ise Dabke, aidiyetin aktarımını sağlayan bir kültürel unsur niteliğindedir.

^{Filistin Geleneksel Dansı Dabke (UNESCO)}

Günümüzde Dabke, sahne performansları aracılığıyla profesyonel biçimde de icra edilmektedir. Üniversite toplulukları, kültür merkezleri ve sivil toplum kuruluşları bu dansın öğretimi ve tanıtımı için etkinlikler düzenlemektedir.

Kültürel Aktarım ve Koruma Çalışmaları

Dabke’nin aktarımı tarihsel olarak aile ortamlarında ve topluluk kutlamalarında gerçekleşmiştir. Çocuklar, büyüklerin danslarına katılarak adımları gözlem yoluyla öğrenir. Bu öğrenme biçimi, sözlü kültürün bir parçasıdır.

UNESCO tarafından hazırlanan değerlendirme belgelerinde, Dabke’nin sosyal katılım, kutlamalar ve eğitim programları aracılığıyla yaşatıldığı belirtilir. ^【1】 Dansın korunması için belgeleme, video kayıtları, müzik arşivleri ve öğretici atölyeler kullanılmaktadır. Filistin’de bazı kültür kurumları genç dansçılar için eğitim programları düzenlemekte; böylece geleneksel figürlerin modern yorumlarla birleşmesine olanak tanınmaktadır.

Türkiye’de yapılan akademik çalışmalar da bu sürece katkı sağlamaktadır. Hatay bölgesinde repertuvarın notaya alınması, sözlü kaynakların yazılı hale getirilmesi ve yerel icracıların belgelenmesi, geleneğin korunmasında etkili olmuştur.

^{Dabke Dansı (Yapay Zeka ile Oluşturulmuştur.)}

Dabke, tarihsel olarak toplumsal yardımlaşmanın ritmik bir yansıması olarak doğmuş, zamanla Levant kültürünün ortak paydalarından biri haline gelmiştir. Ritmik yapısı, topluluk uyumunu ve dayanışmayı temsil eder. Kuşaktan kuşağa aktarılan bu dans, günümüzde hem geleneksel hem de modern biçimleriyle yaşamaya devam etmektedir. UNESCO tarafından Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’ne alınması, Dabke’nin evrensel düzeyde korunmasına ve tanınırlığının artmasına katkı sağlamıştır.