Deveci Han, Türkiye’nin kuzeybatısında yer alan Edirne ilinin merkezinde, Çavuşbey Mahallesi Hükümet Caddesi üzerinde konumlanmış, erken Osmanlı döneminin karakteristik mimari unsurlarını yansıtan iki katlı anıtsal bir yapıdır. Tarihî belgelerde adı sıkça geçen bu han; özgün taş işçiliği, sağlam duvar örgüsü ve dönemin ticari yaşamını yansıtan plan düzeniyle dikkat çeker. Edirne’nin tarihî ticaret aksı üzerinde yer alan yapı, geçmişte bölgesel ticaretin gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. Deveci Han, bugün 218 ada, 22 parsel üzerinde bulunmaktadır ve Kültür ve Turizm Bakanlığı envanterinde “Anıtsal Koruma” statüsüyle tescillenmiş olup, kentin kültürel ve mimari mirası açısından özel bir yere sahiptir.

Tarihçe

Yapının inşa tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, üslup özellikleri 15. yüzyılın ilk yarısına işaret etmektedir. Osmanlı dönemi ticaret yolları üzerinde konumlanan yapı, uzun süre konaklama ve ticaret amacıyla kullanılmıştır. 1846 yılında Vali Rüstem Paşa tarafından onarılmış, ardından cezaevi olarak işlevlendirilmiştir. 1891–1892 yıllarında Vali Hacı İzzet Paşa döneminde ikinci kez onarım görmüş, bu süreçte yapıya revir ve dört oda eklenmiştir.

^{Deveci Hanı (Kültür Portalı)}

Mimari Özellikler

Yapı iki katlıdır. Zemin kat ve üst kat düzeni klasik Osmanlı han tipolojisini yansıtır. Üst katta otuz bir oda bulunmaktadır. Duvar örgüsünde kesme taş malzeme ve tuğla derz tekniği kullanılmıştır. Zemin kat mekânları tonoz örtülüdür. Üst kat odalarına taş merdivenlerle ulaşılmaktadır. Avlu, dönemin tipik han planlamasına uygun biçimde merkezi bir avlu etrafında düzenlenmiştir.

Kullanım Süreçleri

Deveci Han, inşa edildiği dönemde konaklama ve ticari faaliyetlerin yürütüldüğü bir kervansaray işlevi görmüştür. 19. yüzyılda gerçekleştirilen onarımların ardından uzun yıllar cezaevi olarak kullanılmış, bu dönemde yapısal değişiklikler geçirmiştir. 20. yüzyıl ortalarına kadar hapishane işlevini sürdürmüş, daha sonraki yıllarda idari ve kültürel amaçlarla değerlendirilmiştir.

Koruma ve Restorasyon Durumu

Yapı, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından koruma altına alınmış olup, tescil kayıtlarında “Anıtsal Nitelikte Kültür Varlığı” olarak tanımlanmaktadır. Geçirdiği onarımlar sonrasında özgün plan şeması büyük ölçüde korunmuş, taş duvar örgüsü ve kat düzeni günümüze kadar ulaşmıştır.

Kültürel ve Mimari Önemi

Deveci Han, erken Osmanlı ticaret yapılarının mimari karakterini koruyan, aynı zamanda Edirne’nin kentsel belleğinde önemli bir yer tutan tarihî bir yapıdır. Han mimarisine ait klasik ögeleri (avlu, odalar, taş tonozlar, iki katlı düzen) ile dönemin ekonomik ve sosyal yapısını yansıtmaktadır. Ayrıca, Osmanlı döneminde han yapılarının zamanla farklı işlevler kazanmasına örnek teşkil etmektedir.