Dijital okuryazarlık, bireylerin ağ tabanlı dijital ortamda bilgiye erişme, bu bilgiyi anlama, kullanma, yorumlama, değerlendirme ve yeni bilgi üretme becerisidir. Bu kavram, bireylerin dijital teknolojileri etkin, güvenli ve eleştirel bir şekilde kullanarak öğrenme ve kişisel gelişimlerini desteklemelerini, ihtiyaç duyulan bilgiyi fark edip değerlendirmelerini, özgün bilgi üretmelerini ve internet üzerinden güvenli, ahlaki ve yasal çerçevede iletişim kurmalarını, ticaret veya alışveriş yapmalarını kapsar. Avrupa Komisyonu, dijital okuryazarlığı; problem çözme, iletişim kurma, bilgi yönetimi, iş birliği yapma, içerik oluşturma ve paylaşma gibi amaçlarla bilgi iletişim teknolojilerini ve dijital medyayı etkili, verimli, uygun, eleştirel, yaratıcı, özerk, esnek ve etik bir şekilde kullanma becerisi olarak tanımlar.

Tarihçe ve Temel İlkeler

Dijital okuryazarlık kavramı, 1997 yılında Paul Gilster’ın Dijital Okuryazarlık adlı kitabıyla ortaya çıkmıştır. Gilster, bu kavramı, yalnızca teknik becerilerden ibaret olmayan, dijital ortamda bilgiyi farklı şekillerde anlayıp kullanabilme yetkinliği olarak ifade etmiştir. Gilster’ın dijital okuryazarlık için belirlediği üç temel ilke şunlardır:

• Kullanım: Çeşitli donanım aygıtlarına ve yazılım uygulamalarına erişim ile bunları kullanma bilgi ve becerisi.
• Anlama: Dijital içerik ve uygulamaları eleştirel bir şekilde anlamak ve analiz etmek için yeterlilik.
• Oluşturma: Dijital teknolojilerle içerik üretme ve etkili iletişim kurma becerisi.

Bu ilkeler, dijital okuryazarlığın temelini oluşturur ve bireylerin dijital ortamda bilinçli kararlar almasına olanak tanır.

Dijital Okuryazarlık Kriterleri

Uluslararası Eğitim Teknolojileri Topluluğu (ISTE), dijital okuryazarlık kriterlerini altı standart etrafında tanımlar:

1. Yaratıcılık ve Yenilik: Yeni fikirler üretme ve mevcut bilgiden özgün içerikler oluşturma.
2. İletişim ve İş Birliği: Dijital platformlarda etkili iletişim kurma ve iş birliği yapma.
3. Araştırma ve Bilgi Akıcılığı: Bilgiye erişme, değerlendirme ve doğru kaynakları kullanma.
4. Eleştirel Düşünme: Bilgiyi sorgulama ve analiz etme.
5. Problem Çözme ve Karar Verme: Dijital araçlarla sorunlara çözüm üretme ve karar alma.
6. Dijital Vatandaşlık ve Teknoloji Operasyonları: Güvenli, etik ve yasal çerçevede teknoloji kullanma.

Dijital Okuryazarlık Becerileri

Dijital okuryazarlık, farklı teknolojiler için özel yetkinlikler gerektirse de temel beceriler şunlardır:

• Temel Bilgisayar Bilgisi: Bilgisayar, tablet veya akıllı telefon gibi cihazları kullanma yetkinliği.
• İnternet Kullanımı: Bilgi arama, siteler arasında gezinme ve elektronik posta kullanımı.
• Dijital Güvenlik: Güçlü parolalar oluşturma, zararlı yazılımlardan korunma ve gizlilik ayarlarını yönetme.
• Eleştirel Bakış: Dijital bilgilerin doğruluğunu sorgulama ve değerlendirme.
• Dijital İletişim: Sosyal medya ve diğer platformlar üzerinden sağlıklı iletişim kurma.
• İçerik Üretimi ve Yaratıcılık: Blog yazma, video düzenleme veya grafik tasarım gibi içerikler oluşturma.
• Medya Okuryazarlığı: Dijital medyayı anlama ve eleştirel bir şekilde tüketme.

Dijital Okuryazarlığın Önemi

Dijital okuryazarlık, teknolojinin günlük yaşamda artan hakimiyeti nedeniyle kritik bir öneme sahiptir. Eğitim, iş, sosyal ilişkiler ve kişisel gelişim gibi alanlarda dijital teknolojileri etkin kullanmak, bireylerin başarılı ve yaratıcı olmalarını sağlar. Bilgiye hızlı erişim, iletişim süreçlerini kolaylaştırma, mesleki ilerleme, çevrimiçi güvenlik ve yaratıcılığı teşvik etme gibi avantajları vardır. Ancak, dijital ortamda doğrulanmamış bilgilerin yayılması ve sanal tehditler, bilinçli bir kullanıcı olmayı gerektirir. Dijital okuryazarlık, bireylerin bu tehditlere karşı bilinçli adımlar atmasını ve bilgiye eleştirel yaklaşmasını sağlar. Ayrıca, dijital vatandaşlık kavramı çerçevesinde, bireylerin çevrimiçi ortamda bıraktıkları dijital ayak izini yönetmeleri ve güvenli bir dijital yaşam sürdürebilmeleri için bu beceriler vazgeçilmezdir.

Dijital Okuryazarlığın Temel Özellikleri

Dijital medya, geleneksel medyadan farklı olarak şu özelliklere sahiptir:

1. Ağa Bağlılık: Dijital ortamda herkes ve her şey birbiriyle bağlantılıdır, bu da katılım engellerini düşürür.
2. Kalıcılık, Aranabilirlik ve Paylaşılabilirlik: Dijital içerikler saklanır, aranabilir ve kolayca paylaşılabilir.
3. Bilinmeyen İzleyiciler: Paylaşılan içerikler, beklenmedik kişiler tarafından görülebilir.
4. Etkileşimlilik: Dijital medya, kullanıcıları pasif izleyici olmaktan çıkarır ve etkileşimli bir deneyim sunar.
5. Platform Mimarisi: Dijital platformların tasarımı, kullanıcı davranışlarını ve içerik algısını etkiler.

Dijital Okuryazarlık Nasıl Geliştirilir?

Dijital okuryazarlık, kişisel gelişimle güçlendirilebilir. Online kurslar, seminerler, eğitim videoları ve indirilebilir kaynaklar bu becerileri geliştirmek için faydalıdır. Günlük yaşamda dijital teknolojilere daha fazla yer vererek pratik yapmak, bilgisayar programlarıyla projeler oluşturmak veya internette bilgi araştırması yapmak bu süreci destekler. Güvenli internet kullanımı, güçlü parola oluşturma ve eleştirel düşünme becerilerini geliştirme de dijital okuryazarlığın önemli unsurlarıdır. Eğitim kurumları, bu yetkinliklerin kazandırılmasında önemli bir rol oynar ve özellikle öğrenciler için dijital içeriği bulma, tüketme ve üretme becerilerini öğretir.

Dijital okuryazarlık, modern dünyada bireylerin teknolojiyle etkili, güvenli ve bilinçli bir şekilde etkileşim kurmasını sağlayan temel bir yetkinliktir. Bilgiye erişim, iletişim, güvenlik ve yaratıcılık gibi alanlarda sunduğu avantajlarla, bireylerin dijital çağın fırsatlarından optimum düzeyde faydalanmasını sağlar. Ancak, çevrimiçi tehditlere karşı bilinçli ve eleştirel bir yaklaşım gerektirir. Paul Gilster’ın öncülük ettiği bu kavram, günümüzde eğitimden iş hayatına kadar her alanda vazgeçilmez bir beceri seti olarak kabul edilmektedir.