Diyarbakır ekşili dolması, Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Diyarbakır iline özgü, geleneksel bir dolma yemeğidir. 24 Ocak 2022 tarihinde mahreç işaretiyle tescillenmiş olan bu yemek, Diyarbakır mutfak kültürünün köklü ve ayırt edici örneklerinden biridir. Tescil işlemi, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası tarafından gerçekleştirilmiştir.
Ayırt Edici Özellikleri
Yemeğin temel bileşenleri arasında 1 yaşını doldurmamış kuzudan elde edilen yağlı bıçak kıyması, coğrafi işaretli Karacadağ Pirinci ve sıcak suda demlendirilmiş sumak suyu yer alır. Dolma içi; soğan, maydanoz, salça, sivri biber ve çeşitli baharatlarla harmanlanarak hazırlanır. Bu iç, patlıcan, kabak ve dolmalık biber gibi sebzelerin içine doldurulur. Ekşili karakterini veren sumak suyu, hem dolma harcına hem de pişirme suyuna eklenir. Dolmalar, yatay şekilde tencereye dizilir ve üzerlerine delikli dolma taşı konularak pişirilir. Servis sırasında dolmalar sıcak olarak sunulur; yanında dolma suyu ayrı bir kâsede ikram edilir.
Üretim Metodu
Yemeğin hazırlanışı, Diyarbakır’a özgü tekniklerle gerçekleştirilir. Sebzelerin oyulması, harcın hazırlanması, sumak suyunun kullanımı ve pişirme düzeni bu yöntemin temel unsurlarıdır. Kullanılan et, sumak ve reyhan gibi bileşenler coğrafi sınırdan temin edilir. Üretim süreci, geleneksel bilgi ve yerel malzemelerle şekillenir.
Coğrafi Bağ ve Üretim Sınırı
Diyarbakır ekşili dolmasının ünü, üretim metodu ve kullanılan malzemeler Diyarbakır iliyle doğrudan ilişkilidir. Bu nedenle ürünün tüm üretim aşamaları yalnızca bu coğrafi sınır içinde gerçekleştirilmelidir. Bu bağlamda, ürünün adı ve mahreç işareti amblemi, doğrudan ürün üzerinde veya ambalajında yer alır; aksi durumda işletmede görünür biçimde bulundurulması zorunludur.
Denetim Süreci
Ürünün denetimi, Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası koordinasyonunda, Diyarbakır İl Tarım ve Orman Müdürlüğü ile birlikte yürütülür. Denetim mercii, üretimde kullanılan bileşenlerin uygunluğunu, üretim metoduna sadakati ve işaret kullanımını kontrol eder. Denetimler yılda en az bir kez yapılır; gerektiğinde veya şikâyet üzerine ek denetimler de gerçekleştirilebilir. Uygunsuzluklar tespit edildiğinde ilgili kişi veya kurumlara bildirim yapılır ve gerekli tedbirler alınır.
