Diyarbakır gebol yemeği, Diyarbakır mutfak kültüründe köklü bir geçmişe sahip, geleneksel bir yemek çeşididir. 7 Haziran 2022 tarihinde mahreç işaretiyle tescillenmiş olan bu yemek, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında korunmaktadır. Tescil işlemi Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası tarafından gerçekleştirilmiş olup, ürünün coğrafi sınırı Diyarbakır iliyle sınırlıdır.
Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri
Diyarbakır gebol yemeği; yarma buğday, kurut, sarımsak, kıl keçisi sütünden elde edilen tereyağı ve kurutulmuş yarpuz ya da kuru nane ile hazırlanır. Yemeğin temel bileşenlerinden biri olan kurut, yoğurt veya yayık altı ayranının suyunun süzülüp tuzlanarak güneşte kurutulmasıyla elde edilir. Bu bileşen, yemeğe yoğun bir yoğurt tadı kazandırır.
Yarma buğdayın durum buğdayından elde edilmesi ve tereyağının kıl keçisi sütünden üretilmesi, yemeğin ayırt edici özellikleri arasında yer alır. Bu özgün bileşenler ve geleneksel üretim yöntemi, yemeğin Diyarbakır mutfağıyla olan bağını güçlendirir.
Üretim Metodu
Yemeğin hazırlanışı, belirli aşamaları içeren geleneksel bir sürece dayanır. Sekiz kişilik bir porsiyon için gereken malzemeler şunlardır:
- 500 g yarma buğday
- 300 g kurut
- 6–7 diş sarımsak
- 120 g tereyağı
- 10 g kurutulmuş yarpuz veya kuru nane
- 5 g tuz (isteğe bağlı)
- 750 ml ılık su (kurutu yumuşatmak için)
- 1,5 l su (yarma buğdayı kaynatmak için)
Yarma buğday, suda pişirilerek bulamaç kıvamına getirilir. Kurut, bir gün önceden ılık suda bekletilerek çözülür ve sürekli karıştırılarak kaynatılır. Karışıma dövülmüş sarımsak eklenip birkaç dakika daha kaynatılır. Servis tabağına ortası çukur olacak şekilde yerleştirilen yarma buğday bulamacının içine kurutlu karışım dökülür. Üzerine tereyağında kızdırılmış yarpuz veya nane gezdirilerek sıcak şekilde servis edilir.
Coğrafi Sınır ve Ün Bağı
Diyarbakır gebol yemeği, yalnızca Diyarbakır il sınırları içinde üretilen bileşenlerle ve geleneksel yöntemlerle hazırlanır. Bu coğrafi özgünlük, yemeğin ün bağına temel teşkil eder. Tüm üretim aşamalarının Diyarbakır ili içinde gerçekleşmesi gerekmektedir.
Denetim Süreci
Yemeğin üretimi ve mahreç işareti kullanımı, Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası koordinasyonunda yürütülen denetimlerle kontrol altındadır. Denetim mercii; Diyarbakır İl Tarım ve Orman Müdürlüğü ile Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Aşçılık Programı’ndan uzmanların katılımıyla oluşturulur. Denetimler yılda en az bir kez düzenli olarak yapılır; ayrıca ihtiyaç duyulduğunda veya şikâyet halinde gerçekleştirilebilir.
Denetimlerde; bileşenlerin uygunluğu, üretim metoduna sadakat ve mahreç işareti kullanımının doğruluğu değerlendirilir. Tescil ettiren kurum, hakların korunması için hukuki süreçleri yürütme yetkisine sahiptir.
