Doğubayazıt aşure tatlısı, Ağrı ilinin Doğubayazıt ilçesine özgü, çok bileşenli ve geleneksel bir tatlı türüdür. Kuru fasulye, aşurelik buğday, nohut, pirinç, çeşitli kuru ve taze meyveler ile badem, ceviz, fındık gibi kuruyemişlerin yanı sıra, coğrafi işaretli Ağrı Geven Balı kullanılarak hazırlanır. Tatlı; dini bayramlar, özel günler ve Ramazan ayı gibi toplumsal birliktelik dönemlerinde hazırlanarak dağıtılır. Üretim süreci, malzemelerin belirli oranlarda kullanıldığı çok aşamalı bir pişirme tekniğine dayanır. 

Malzemeler

Doğubayazıt aşure tatlısı, çok sayıda tahıl, baklagil, meyve ve kuruyemişin bir araya getirilmesiyle hazırlanan, özgün bir tarif yapısına sahip karmaşık bir üründür. Üründe kullanılan bileşenler ve ortalama miktarları (6 kişilik porsiyon için) şu şekildedir:

• 50 g kuru fasulye
• 90 g aşurelik buğday
• 4 adet incir
• 50 g nohut
• 10 g pirinç
• 50 g kuş üzümü
• 40 g kayısı
• 200 ml süt
• 250 g Ağrı Geven Balı (1050 tescil numaralı)
• 40 g fındık içi
• 75 g nişasta
• 40 g badem içi
• 40 g ceviz içi
• 90 g elma
• 5 g tarçın
• 6 g karanfil
• 2 adet kakule
• 100 g nar
• 40 g Antep fıstığı içi
• 1 litre su

Tatlıda kullanılan bileşenlerden özellikle Ağrı geven balının varlığı, ürüne aitlik bağı açısından önem taşır ve tatlının yerel hammaddelere dayalı üretimini vurgular.

Hazırlama Süreci

Hazırlık süreci, bakliyatların önceden ıslatılması ve aşamalı olarak pişirilmesini içeren çok basamaklı bir üretim metoduna dayanır. Nohut, buğday ve kuru fasulye, bir gün öncesinden suyla ıslatıldıktan sonra düşük ısıda yaklaşık iki saat boyunca haşlanır. Ardından başka bir tencereye alınarak içerisine pirinç eklenir ve karışım yaklaşık 1,5 saat daha pişirilir. Ayrı bir kapta 200 ml süt ile 75 gram nişasta karıştırılır ve bu karışım tencereye ilave edilir. Bu aşamadan sonra 20 dakika daha pişirme işlemine devam edilir.

Sonraki adımda; kayısı, kara üzüm, badem, fındık, elma, tarçın, kakule, kuş üzümü ve karanfil, gıda ile temasa uygun bir beze sarılarak tencereye aktarılır. Aynı anda, tatlıya karakteristik lezzetini kazandıran 250 gram Ağrı geven balı da ilave edilir. Bu aşamada yaklaşık 40 dakika daha pişirilerek içeriklerin tat ve aroma geçişi sağlanır. Renk koyulaşınca ceviz eklenir ve beş dakika daha pişirme işlemine devam edilir. Hazırlanan aşure, soğutulduktan sonra üzerine nar taneleri ve Antep fıstığı içi serpilerek servis edilir.

Kültürel Bağ ve Kullanım Alanı

Doğubayazıt aşure tatlısı, bölgesel mutfak kültürü içerisinde özellikle özel günlerde, dini bayramlarda, Ramazan ayı süresince ve çeşitli davetlerde hazırlanan ve topluluklara dağıtılan bir gıda ürünü olarak yer alır. Bu bağlamda tatlı, sadece beslenme amacıyla değil, toplumsal birliktelik, paylaşım ve ritüel pratikleriyle ilişkilidir. Coğrafi sınır ile ürün arasında bu yönleriyle bir ün bağı kurulmaktadır.

Üretim Yeri ve Coğrafi Sınır

Tatlıya ilişkin tüm üretim süreçleri, Doğubayazıt ilçesi sınırlarında gerçekleştirilmek zorundadır. Ürünün tarihsel ve kültürel geçmişi ile coğrafi sınır arasında anlamlı bir bağ bulunduğundan, üretimin başka bir bölgede yapılması, ürünün tescil şartlarına aykırıdır.

Ambalajlama ve Etiketleme

Doğubayazıt aşure tatlısının satışa sunulan ambalajlarında, ürün adıyla birlikte mahreç işareti ambleminin de yer alması zorunludur. Eğer ürün veya ambalajı üzerinde bu kullanılamıyorsa, ilgili ibare ve amblem, işletmede kolaylıkla görülebilecek bir şekilde sergilenmelidir.

Denetim ve Kontrol Mekanizması

Ürünün coğrafi işaret kriterlerine uygunluğunun sağlanması amacıyla denetimler düzenli olarak yılda en az bir kez gerçekleştirilir. Denetimler, Doğubayazıt Ticaret ve Sanayi Odası’nın koordinasyonunda; Doğubayazıt İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü, Ağrı İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, Ağrı İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve Doğubayazıt Belediyesi temsilcilerinden oluşan en az beş kişilik bir kurul tarafından yürütülür. Ayrıca ihtiyaç duyulduğunda kamu ya da özel kurumlarda görevli uzman kişilerle iş birliği yapılabilir. Denetim sürecinde, üretimde kullanılan bileşenlerin uygunluğu, üretim metoduna bağlılık ve işaretleme kurallarına uyum gibi kriterler esas alınır. Uygunsuzlukların tespiti hâlinde gerekli tedbirler ilgili kişi veya kuruluşa bildirilir.