Drahoma, özellikle Osmanlı Rum toplumu ve Yahudi topluluklarında görülen, kız tarafının evlilik sırasında damada veya damadın ailesine sunduğu maddi katkıdır. Bu gelenek, özellikle Yunanistan, Trakya ve Ege adalarında Rum, Yahudi ve Ermeni toplulukları arasında yaygın olup, evliliğin maddi güvencesini sağlamak ve kadınların evlilik yoluyla ekonomik durumlarını güvence altına almak amacıyla uygulanmıştır.

Drahomanın Kökeni ve İşlevi

Drahomanın kökeni Antik Yunan, Bizans ve Osmanlı Rum toplumlarına dayansa da, Yahudi toplumlarında da benzer bir uygulama görülmüştür. Yahudilikte drahoma, başlangıçta babanın kızına çeyiz alması için verdiği para anlamına gelirken, daha sonra evlenecek kızın ailesinin damada sunduğu maddi katkı olarak uygulanmıştır. Hatta bu gelenek, Yahudilikteki damadın gelini alabilmek için ödediği “Mohar” uygulamasının yerini almıştır.

Osmanlı döneminde ise Rum toplumu içerisinde yaygınlaşmış ve sosyal statü ile ekonomik yapı üzerinde önemli etkiler yaratmıştır. Drahomanın temel işlevi, evlilik sonrasında kadının ve damadın ekonomik olarak desteklenmesi ve yeni bir ev kurmalarına yardımcı olmaktı.

Bu uygulama çeyiz ile benzerlik gösterse de çeyizden farklı olarak, sadece mal varlığı değil; doğrudan para, mücevher, gayrimenkul veya ticari haklar gibi büyük ekonomik değerler içerebilirdi. Bazı durumlarda, ailenin ekonomik durumu nedeniyle drahomanın hazırlanması uzun yıllar sürebilir, hatta bazı erkek kardeşler kız kardeşlerinin drahomasını tamamlayabilmek için göç etmek zorunda kalabilirdi.

^{Drahomanın temsili görseli. (Yapay zeka desteğiyle oluşturulmuştur.)}

Sosyal ve Ekonomik Etkileri

Drahoma, Rum toplumunda kadınların evlilik yoluyla ekonomik güvence elde etmelerini sağlarken, aynı zamanda evlilik yaşının ilerlemesine ve bazı durumlarda nüfus azalmasına da yol açmıştır. Çünkü, yeterli drahoma hazırlayamayan ailelerin kızları uzun süre evlenemeyebilir veya daha düşük drahoma veren ailelerin kızları evlilik konusunda dezavantajlı duruma düşebilirdi.

Avrupa’da Orta Çağ’dan 20. yüzyılın başlarına kadar, drahoma kız evine statüsü yüksek damat bulmak için bir araç olarak kullanılmıştır. Özellikle burjuva ve aristokrat Yahudi aileleri, kızlarının toplumsal statüsü yüksek erkeklerle evlenmesini sağlamak için büyük drahoma bedelleri sunmuştur.

Hukuki ve Dini Boyutu

Drahoma, Osmanlı döneminde hukuki bir zorunluluk değil, sosyal ve ekonomik bir gelenek olarak kabul edilmiştir. Kilise hukuku çerçevesinde tartışmalı bir konu olmakla beraber Ortodoks Kilisesi drahomayı doğrudan desteklememiş, ancak sosyal bir gerçeklik olarak kabul etmiştir.

Rum ve Yahudi cemaatlerinde, evlilik anlaşmalarında drahoma miktarı genellikle yazılı olarak belirlenirdi. Yahudilikte de drahoma, zamanla dinî hukuk yerine daha çok toplumsal ve ekonomik bir pratik hâline gelmiştir. Bu nedenle farklı Yahudi cemaatlerinde, drahomanın uygulanışı değişiklik göstermiştir .

Bazı durumlarda, boşanma hâlinde drahomanın kadına geri verilmesi gibi kurallar uygulanmış olsa da genel olarak, drahoma evlilik sırasında kadının ailesi tarafından damada verilen kalıcı bir transfer olarak görülmüştür.

Drahomanın Zayıflaması ve Günümüzdeki Durumu

20. yüzyılın başlarından itibaren, ekonomik ve toplumsal değişimlerle birlikte drahoma uygulaması giderek azalmış ve modern hukuk sistemleri içerisinde yerini daha eşitlikçi evlilik normlarına bırakmıştır. Rum nüfusunun azalması, şehirleşme, kadınların iş gücüne katılımı gibi faktörler drahomanın etkisini kaybetmesine yol açmıştır. Günümüzde drahoma, sadece tarihsel bir gelenek olarak incelenmekte ve bazı kırsal bölgelerde sembolik uygulamalar dışında büyük ölçüde terk edilmiş durumdadır. Ancak tarihsel olarak bu gelenek, kadınların evlilik sürecindeki ekonomik güvencesini sağlamaya yönelik bir sistem olarak önemli bir yere sahiptir.