Dünya Kooperatifçilik Günü, kooperatifçilik hareketinin temel dönüm noktalarından biri kabul edilen Rochdale Girişimcileri’nin 21 Aralık 1844 yılında İngiltere’nin Manchester kentinde bir araya gelmesine dayanan, kooperatiflerin ekonomik ve sosyal yapılar içindeki yerini ve önemini hatırlatmayı amaçlayan bir gündür. Bu gün, uzun yıllar boyunca 21 Aralık tarihinde kutlanmıştır. Kooperatifler, kişilerin tek başına karşılayamayacakları ihtiyaçlarına çözüm üretmek için maddi ve manevi güçlerini birleştirdikleri örgütlenme biçimleridir.

Tarihçe

Rochdale Girişimcileri

Modern kooperatifçiliğin başlangıcı olarak kabul edilen oluşum, 21 Aralık 1844 tarihinde İngiltere’de Manchester kentinde bir araya gelen Rochdale Girişimcileri’dir. Bu birliktelik kooperatifçilik ilkelerinin şekillenmesine ve kooperatiflerin uluslararası anlamda tanınmasına temel oluşturmuş ve bu nedenle 21 Aralık uzun süre Dünya Kooperatifçilik Günü olarak kabul edilmiştir.

Türkiye’de İlk Kooperatifler

Türkiye’de kooperatifçiliğin tarihi 1863 yılında kurulan Memleket Sandıkları ile başlamıştır. Bu kuruluş, ülkede modern kooperatifçiliğin ilk örneklerinden biri olarak kabul edilmektedir. Mustafa Kemal Atatürk, kooperatifçiliğin geliştirilmesine doğrudan katkı sağlamış; Silifke ilçesinde birkaç köyün de içinde bulunduğu bölgede ilk Tarım Kredi Kooperatifini açmış ve bu kooperatifin ilk ortağı olmuştur.

Kooperatiflerin Türkiye’deki Önemi

Türkiye’de farklı sektörlerde faaliyet gösteren tarım satış, tarım kredi, pancar ekicileri, sulama, esnaf kefalet, tüketim, yapı ve köy kalkınma kooperatifleri bulunmaktadır. Türkiye’nin tarım ülkesi olması nedeniyle tarımsal kooperatifçiliğin önemi giderek artmıştır. Kooperatifler, üreticilerin örgütlenerek aracılık, tefecilik ve fiyat dalgalanmalarına karşı korunması, ekonomik ve sosyal kalkınmanın desteklenmesi ve dar gelirli üretici ile tüketicilerin güçlendirilmesi bakımından önemli bir işleve sahiptir. Tarımsal ürünlerin ihracatında karşılaşılan fiyat farklılıkları ve aracılık sorunlarının azaltılmasında da kooperatifler önemli bir konuma sahiptir.

21 Aralık Dünya Kooperatifçilik Günü

21 Aralık’ın Dünya Kooperatifçilik Günü olarak kutlanması, kooperatifçiliğin uluslararası ve ulusal düzeyde hatırlanması ve bu alanda farkındalığın artırılması amacıyla yıllarca uygulanmıştır. Bu günde kooperatiflerin toplumsal dayanışmayı güçlendiren yapıları, ekonomik ve sosyal kalkınmadaki rolleri ve toplum içerisindeki eşitlik ve yardımlaşma ilkeleri vurgulanmaktadır. Türkiye’de çeşitli kooperatifler, kamu kurumları ve sivil toplum kuruluşları tarafından 21 Aralık günü hâlen kooperatifçilik faaliyetlerinin ve tarihsel sürecin anıldığı etkinlikler yapılmaktadır.

Türkiye’de 21 Aralık Geleneğinin Sürmesi

Uluslararası tarihin değiştirilmesine ve temmuz ayına taşınmış olmasına rağmen rağmen Türkiye’de bazı kooperatifler, sivil toplum kuruluşları, kamu kurumları ve üniversiteler hâlâ 21 Aralık’ı Dünya Kooperatifçilik Günü olarak kutlamaya devam etmektedir. Bu uygulama, kooperatifçilik bilincinin artırılması açısından çeşitli gerekçelerle sürdürülmektedir. Ancak uluslararası uygulamaya uyum sağlanması gerekliliği de zaman zaman vurgulanmaktadır. Birleşmiş Milletler, tüm üye devletlere Uluslararası Kooperatifler Günü’nün yeni belirlenen tarihte kutlanması yönünde çağrıda bulunmuştur.

Uluslararası Kooperatifler Günü

Uluslararası Kooperatifler Birliği'nin 1923–1994 Arası Uygulaması

Uluslararası Kooperatifler Birliği (ICA), 1923 yılından itibaren her yıl 21 Aralık gününü Dünya Kooperatifler Günü olarak kutlamaya başlamıştır. Bu uygulama 1994 yılına kadar kesintisiz olarak devam etmiştir. Bu dönem boyunca 21 Aralık uluslararası kooperatifçilik hareketinin ortak kutlama günü olarak kabul edilmiştir.

Birleşmiş Milletler’in Kararı ve Tarih Değişikliği

1994 yılında ICA, Uluslararası Kooperatifler Günü’nün tarihinin yeniden düzenlenmesine yönelik önerisini Birleşmiş Milletlere sunmuştur. Birleşmiş Milletler kooperatiflerin ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmada oynadıkları önemli rolü dikkate alarak bu öneriyi kabul etmiş ve Uluslararası Kooperatifler Günü’nün her yıl Temmuz ayının ilk Cumartesi günü kutlanmasına karar vermiştir. Böylece hem ICA hem de Birleşmiş Milletler aynı gün üzerinde uzlaşmış ve 1995 yılından itibaren kutlamalar bu yeni tarih ve formatla yapılmaya başlanmıştır. 1995 yılının seçilmesi, aynı zamanda ICA’nın kuruluşunun 100. yılına denk gelmesi sebebiyle sembolik bir anlam taşımaktadır.

Uluslararası Kooperatifler Gününün Amacı

Uluslararası Kooperatifler Günü, kooperatifçilik faaliyetleri hakkında farkındalık yaratmayı, kooperatif hareketinin başarılarının görünür hâle getirilmesini ve uluslararası dayanışmanın artırılmasını amaçlamaktadır. Her yıl farklı bir tema belirlenmekte; kooperatiflerin eşitlik, sürdürülebilirlik, demokratik katılım, toplumsal dayanışma ve mal ve hizmetlere erişim gibi alanlardaki katkıları vurgulanmaktadır.

Dünya Kooperatifçilik Gününden Uluslararası Kooperatifler Gününe Geçiş

21 Aralık tarihinin Dünya Kooperatifçilik Günü olarak kutlanması 19. yüzyıldaki Rochdale temeline dayanmakta olup, ICA bu tarihi 1923’ten itibaren uluslararası kutlama günü olarak uygulamıştır. Ancak 1994 yılında ICA’nın Birleşmiş Milletlere sunduğu öneri doğrultusunda kutlama tarihi yeniden düzenlenmiştir. Birleşmiş Milletler, ICA ile birlikte Uluslararası Kooperatifler Günü’nün Temmuz ayının ilk Cumartesi günü kutlanmasını kararlaştırmış, 1995 yılından itibaren de kutlamalar bu yeni tarihe taşınmıştır.