Dünya Ulah Günü, Balkanlar başta olmak üzere dünyanın çeşitli bölgelerinde yaşayan Ulah (Aroman) toplulukları tarafından her yıl 23 Mayıs'ta kutlanan ulusal ve kültürel bir gündür. Bu tarih, Osmanlı Padişahı II. Abdülhamit’in 22 Mayıs 1905 tarihinde çıkardığı karar ile Ulahları Osmanlı Devleti içinde resmen ayrı bir millet (millet-i Ulah) olarak tanımasının yıl dönümünü ifade eder.
Ulahlar bu tarihi, ulusal kimliklerinin tanınması, kültürel özgürlüklerinin sağlanması, eğitim ve dinî faaliyetlerinde özerklik kazanmaları açısından bir dönüm noktası olarak kabul eder.
Tarihçesi
19. yüzyılın son çeyreğinde Balkanlar’da milliyetçilik akımlarının hız kazanmasıyla birlikte, özellikle Yunanistan, Bulgaristan ve Sırbistan arasında Makedonya üzerinde kontrol kurma yarışı başlamıştır. Bu ülkeler, Makedonya üzerindeki hak iddialarını tarihî kökler, demografik üstünlük ve kültürel etkilerle meşrulaştırmaya çalışmışlardır. Bu süreçte bölgedeki etnik olarak farklı ancak dağınık ve millî birlikten yoksun bir halk olan Ulahlar, çoğu zaman "Rum Milleti" olarak kaydedilmiş, asimile edilmeye ve kendi dillerinden ve kültürlerinden koparılmaya çalışılmıştır.
Osmanlı Devleti nezdinde Romanya'nın yoğun diplomatik girişimleri sonucu, Ulahlara ayrı bir etnik cemaat olarak tanınma hakkı 1905 yılında verilmiştir. Bu tanınma sayesinde Ulahlar, ana dillerinde eğitim ve ibadet hakkı kazanarak kendi kilise ve mekteplerini kurma izni almışlardır. Böylelikle Ulahlar ayrı bir cemaat olarak meclislerde temsil edilmeye hak kazanmış ve nüfus kayıtlarına “Ulah” olarak kaydedilmeye başlamışlardır.
Ulahların Kimliği
Ulahlar (diğer adlarıyla Aromanlar), kökeni Roma İmparatorluğu döneminde Balkanlar’a yerleşen ve zamanla Latinleşen halklara dayanan, etnik olarak Romanlaştırılmış Trakya kökenli bir topluluktur. Dillerinin Latince temelli olması sebebiyle Rumenlerle akraba kabul edilirler ancak tarih boyunca Makedonya, Tesalya, Trakya ve Mezya gibi bölgelerde göçebe çoban toplulukları olarak dağınık biçimde yaşamışlardır. Osmanlı döneminde çoğunlukla Ortodoks Hristiyan olan Ulahlar, çoğu zaman Rum Milleti olarak kaydedilmişlerdir.
23 Mayıs’ın Bayramlaşması ve İlk Kutlamalar
Ulahlar, II. Abdülhamit’in iradesine atfen ilk kez 23 Mayıs 1906’da Manastır’da toplu olarak bir kutlama gerçekleştirmiştir. Bu tarih zamanla “Ulahların Ulusal Günü” hâline gelmiş ve diasporadaki Ulah toplulukları tarafından da sahiplenilmiştir.
O tarihten bu yana 23 Mayıs hem Osmanlı’nın tanıma kararının yıl dönümü hem de Ulah kimliğinin yaşatılmasına yönelik kültürel ve tarihsel bir hafıza günü olarak benimsenmiştir.
Modern Dönemde Dünya Ulah Günü
Bugün Dünya Ulah Günü başta Kuzey Makedonya, Arnavutluk, Yunanistan ve Romanya’daki Ulahlar tarafından anılmakta ve çeşitli etkinliklerle kutlanmaktadır. Ulah Kültürü Birliği Başkanı Dimo Dimçev’in ifadelerine göre, bu gün aynı zamanda Ulah dilinin, edebiyatının ve kültürünün yeniden canlandırılması ve yeni kuşaklara aktarılması için bir fırsat olarak değerlendirilmektedir.
Kuzey Makedonya’da resmî olarak tanınan Ulahlar, devlet televizyonunda haftalık yayınlar yapmakta ve kendi dillerinde eğitime erişebilmektedir. Arnavutluk’ta da Ulahlar yasa ile tanınmış azınlıklar arasında yer almakta ve kültürel özerkliklerini korumaktadır.
Kültürel Yansımalar
Ulahların Osmanlı’ya duyduğu minnet, edebî ve müziksel formlarda da ifade edilmiştir. Örneğin Ulahların “milli şairi” olarak bilinen Constantin Belemace, II. Abdülhamit'e ithafen “Imnul a Sultanlui Abdul Hamid II” adlı bir marş kaleme almış; bu eser 1905’te Lumina (Aydınlık) isimli Ulah dergisinde yayımlanmıştır. Marşta Belemace, Sultan’a övgüler dizmiş, ona uzun ömür dilemiş ve Osmanlı Devleti için dua etmiştir.
Dünya Ulah Günü, azınlık hakları, kültürel tanınma ve kimlik mücadelesi açısından uluslararası hukuk ve azınlık politikaları literatüründe de dikkat çeken bir örnektir. Ulahların Osmanlı’daki bu başarıları, diğer Balkan milletlerinin kıyaslamalı tarih yazımlarında sıkça anılmakta ve Romanya’nın diasporasına yönelik politikalarının başlangıç noktası olarak kabul edilmektedir
