Eğri uydurma (İng. curve fitting), bir veri kümesinin belirli bir matematiksel modelle temsil edilmesini sağlayan sayısal analiz yöntemidir. Genellikle ölçüm veya deney yoluyla elde edilen noktasal veri çiftleri arasında bir ilişki kurmak amacıyla uygulanır. Bu ilişki, fonksiyonel bir yapı aracılığıyla ifade edilir ve elde edilen modelin, gözlenen verilere mümkün olduğunca yakın değerler üretmesi beklenir.

Eğri uydurma süreci, bir dizi $(x_i,y_i)$ veri noktasından yola çıkarak,$f(x)$biçiminde bir fonksiyonun belirlenmesini içerir. Bu fonksiyon, ideal koşullarda $f(x_i​)≈y_i$ eşitliğini sağlar. Buradaki temel amaç, verilerle en uyumlu matematiksel bağıntının oluşturulmasıdır. Eğri uydurma yalnızca görsel uygunlukla değil, aynı zamanda hata ölçütleriyle de değerlendirilir.

Yöntemler

Polinom Yaklaşımlar

Polinom fonksiyonlar eğri uydurma işlemlerinde yaygın biçimde kullanılır. $n$ dereceden bir polinom aşağıdaki gibi ifade edilir:

$f(x)=a_0+a_1x+a_2x^2+...+a_nx^n$

Burada $a_0,a_1,...,a_n$ katsayıları, veri noktalarına en iyi uyan değerler olarak belirlenir. Polinomun derecesi arttıkça, modelin esnekliği de artar. Ancak çok yüksek dereceli polinomlar, verilerin dışında kalan bölgelerde dalgalanmalara neden olabilir.

En Küçük Kareler Yöntemi

Bu yöntem, veri noktaları ile modelin verdiği değerler arasındaki farkların karesinin toplamını minimize etmeye dayanır. $n$ adet veri noktası için, hata fonksiyonu şu şekilde tanımlanır:

$E=\displaystyle\sum(y_i - f(x_i))^2$

Minimizasyon işlemi sonucunda, modelin katsayıları hesaplanır. Bu yöntem, doğrusal veya doğrusal olmayan fonksiyonlara uygulanabilir.

Doğrusal Olmayan Uydurma

Bazı durumlarda veriler doğrusal modellerle temsil edilemez. Bu gibi hallerde logaritmik, üstel, trigonometrik veya rasyonel fonksiyonlar tercih edilir. Örneğin, bir üstel model şu şekilde tanımlanabilir:

$f(x)=ae^{bx}$

Bu tür modellerde parametreler genellikle sayısal optimizasyon teknikleriyle belirlenir.

Spline Uydurma

Spline yöntemleri, özellikle verilerin çok sayıda ve dağınık olduğu durumlarda kullanılır. Kübik spline yöntemiyle, her veri aralığı için üçüncü dereceden bir polinom tanımlanır. Bu polinomlar, bitiş noktalarında birinci ve ikinci türevleri açısından süreklilik koşullarını sağlamalıdır. Genel formu aşağıdaki gibidir:

$S_i(x)=a_i + b_i(x-x_i) + c_i(x-x_i)^2 + d_i(x-x_i)^3, x\epsilon\lbrack x_i,x_{i+1}\rbrack$

Örnek Senaryo

X={1, 2, 3, 4, 5} ve Y={2, 3, 5, 4, 6} değerleri için eğri uydurma yöntemleri uygulandığında oluşan eğriler aşağıdaki gibidir:

^【1】 

Polinom Uydurma (2. Derece)

Hafif eğimli, basit bir modeldir. Veriye genel olarak uyumlu ancak bazı noktaları iyi temsil edememektedir.

^{Yazarın kendi çalışmasıdır.}

Polinom Uydurma (4. Derece)

Daha yüksek dereceli polinom daha esnektir. Verilere daha iyi oturur gibi görünse de aşırı dalgalanmalara neden olabilir (overfitting riski taşır).

^{Yazarın kendi çalışmasıdır.}

Doğrusal ve Üstel Model

Doğrusal model (en küçük kareler): Tüm veri boyunca sabit bir eğilim varsayar.

Üstel model: Artış ya da azalış ivmeli ise daha uygundur. Bu örnekte aşırı bir büyüme gösterdiği için veriye uygun değildir.

^{Yazarın kendi çalışmasıdır.}

Kübik Spline Uydurma

Parça parça 3. dereceden polinomlarla yapılır. Noktalar arasında düzgün ve sürekli bir geçiş sağlar. Veriye esnek ve hassas biçimde uyum sağlar.

^{Yazarın kendi çalışmasıdır.}

Değerlendirme Ölçütleri

Bir modelin uygunluğu, çeşitli istatistiksel göstergelerle değerlendirilir. Bunlardan en yaygın olanı belirleme katsayısıdır $(R^2)$. Bu katsayı, modelin veriyi ne derece açıkladığını gösterir:

$R^2 = 1 - \frac{\sum (y_i - f(x_i))^2}{\sum (y_i - \bar{y})^2}$

Burada $\overline{y}$, gözlemlenen değerlerin ortalamasını temsil eder. $R^2$ değerinin 1'e yaklaşması, modelin veriyle yüksek uyum sağladığını gösterir.

Kullanım Alanları

Eğri uydurma, mühendislik, fizik, biyoloji, ekonomi ve veri bilimi gibi çok çeşitli alanlarda uygulanır. Deneysel sonuçlardan modelleme yapılması, tahmin sistemlerinin kurulması ve sistem parametrelerinin belirlenmesi gibi amaçlarla kullanılmaktadır.

• Mühendislik: Sensör verilerinden sıcaklık-zaman ilişkisi uydurulur. Örneğin, motor sıcaklığına karşılık zamanla değişen davranış modellenir.
• Fizik: Serbest düşme deneyinde $s=f(t)$fonksiyonu deneysel verilerden çıkarılabilir.
• Biyoloji: Hücre büyümesi veya bakteri popülasyon artışı üstel fonksiyonlarla modellenebilir.
• Ekonomi: Enflasyon oranı ve tüketici fiyat endeksi arasındaki eğri uydurularak tahmin yapılır.
• Tıp: İlaç salınım eğrileri farmakokinetik çalışmalarda uydurularak vücutta dağılım tahmini yapılır.
• Yapay Zeka / Veri Bilimi: Regresyon modelleri eğitim verisine eğri uydurarak öğrenir.

Uyarılar ve Sınırlamalar

Modelin karmaşıklığı arttıkça, fazla öğrenme (overfitting) riski de artar. Bu durum, modelin sadece mevcut verilere uyması, ancak yeni veriler üzerinde düşük performans göstermesiyle sonuçlanabilir. Bu nedenle model seçimi yapılırken genelleme kapasitesi de dikkate alınmalıdır.

• Aşırı Uydurma (Overfitting): Model, gürültüyü de öğrenirse yeni verilerde başarısız olur.
• Yetersiz Modelleme (Underfitting): Model çok basitse verideki eğilimleri yakalayamaz.
• Duyarlılık: Verideki küçük değişiklikler, yüksek dereceli polinomlarda büyük değişikliklere yol açabilir.
• Veri Dağılımı: Eğri uydurma, veri düzgün dağılmamışsa yanlı tahminlere neden olabilir.
• Çoklu Değişken: Eğri uydurma, genellikle tek değişkenlidir; çoklu değişkenler için yüzey uydurma veya regresyon gerekir.