Elektrikli araçların çevre dostu ve sürdürülebilir ulaşım sistemlerine geçişte oynadığı rol giderek artmaktadır. Bu bağlamda, rejeneratif frenleme, araçlarda kinetik enerjinin elektrik enerjisine dönüştürülerek bataryaya geri aktarılmasını sağlayan önemli bir teknolojidir.

Günümüzde artan çevresel kaygılar ve fosil yakıtlara bağımlılığın yarattığı sorunlar, alternatif ve çevre dostu ulaşım çözümlerini zorunlu kılmıştır. Elektrikli araçlar, sıfır emisyon ve düşük enerji tüketimi gibi avantajlarıyla öne çıkmaktadır. Bu teknolojinin geliştirilmesinde, kinetik enerjinin etkin bir biçimde geri kazanılması, araç verimliliği ve menzil artırımı açısından kritik bir öneme sahiptir. Rejeneratif frenleme, aracın yavaşlatılması sırasında ortaya çıkan kinetik enerjiyi elektrik enerjisine dönüştürerek bataryaya aktarır. Bu dönüşüm süreci, hem enerji tasarrufu sağlar hem de fren sistemlerinin performansını optimize eder.

Rejeneratif Fren Sistemi

Rejeneratif frenleme, elektrikli araçlarda motorun ters yönde çalışması sonucu, aracın kinetik enerjisinin elektrik enerjisine dönüştürülerek bataryaya aktarılması esasına dayanır. Fren pedalına basıldığında, araç motoru jeneratör gibi hareket ederek kinetik enerjiyi elektrik enerjisine çevirir.

Normal sürüş koşulu

• Elektrikli araçlar, normal koşullarda (araç motorunun bataryadan enerji çekerek aracı ileri taşıması) çalışır.

^{Şekil 1: Normal sürüş koşulu – motorun bataryadan enerji çekerek aracı hareket ettirmesi (Kaynak: Soniya.K.Malode & Adware, 2016)}

Frenleme anı

• Frenleme sırasında, motor ters yönde çalışarak kinetik enerjiyi elektrik enerjisine dönüştürür ve bu elektrik enerjisi bataryaya geri aktarılır.

^{Şekil 2: Frenleme sırasında rejeneratif etki – kinetik enerjinin elektrik enerjisine dönüşümü (Kaynak: Soniya.K.Malode & Adware, 2016)}

Bu prensip sayesinde, özellikle yokuş aşağı inişlerde veya sık dur-kalk yapılan şehir içi trafikte:

• Enerji geri kazanımı sağlanır,
• Mekanik fren sistemlerine olan yük azalır,
• Yakıt verimliliği artar ve emisyonlar düşer.

Elektrikli ve Hibrit Araçların Fren Sistemleri

Elektrikli ve hibrit araçlarda frenleme stratejileri, rejeneratif ve mekanik frenleme sistemlerinin entegrasyonu ile sağlanmaktadır. Bu bağlamda, üç ana kontrol stratejisi öne çıkmaktadır:

Seri Frenleme – Optimal Hissiyat

Seri frenleme sisteminde, ön ve arka tekerleklerdeki fren kuvvetlerinin dağılımı, sürücüye optimal bir fren hissiyatı sunacak şekilde düzenlenir. Fren pedalına uygulanan komut ile:

• Düşük yavaşlama taleplerinde yalnızca rejeneratif frenleme devreye alınır,
• Talep edilen fren kuvveti, mevcut rejeneratif kapasitenin üzerinde ise, ek mekanik frenleme kullanılır.

Bu yaklaşım, ani frenlemelerde sürücü güvenliğini ön planda tutarken, enerji geri kazanım performansını da maksimize eder.

^{Şekil 3: Seri frenleme için ön ve arka akslardaki frenleme kuvvetlerinin gösterimi – optimum hissiyat (Kaynak: Ehsani, Gao, Gay & Emadi, 2004)}

Seri Frenleme – Optimal Enerji Geri Kazanımı

Bu stratejide amaç, mümkün olan en yüksek kinetik enerjinin elektrik enerjisine dönüştürülüp bataryaya aktarılmasıdır. Sistemin çalışma prensibi şu şekilde özetlenebilir:

• Emredilen yavaşlama oranı, yol tutuş katsayısına göre sınırlandırılır.
• Öncelikle rejeneratif frenleme, mevcut fren gücü talebini karşılamaya çalışır;
• Gerekli olduğunda, ek mekanik frenleme ile frenleme kuvveti tamamlanır.

Bu yaklaşım hem enerji geri kazanımını optimize eder hem de güvenli frenleme sağlar.

^{Şekil 4: Seri frenlemenin gösterimi – optimum enerji geri kazanımı (Kaynak: Ehsani, Gao, Gay & Emadi, 2004)}

Paralel Fren Sistemi

Paralel fren sisteminde, rejeneratif ve mekanik frenleme eş zamanlı olarak uygulanır. Bu sistemde:

• Geleneksel mekanik frenleme, sabit oranlarda ön ve arka tekerlekler arasında dağıtılır.
• Rejeneratif frenleme, özellikle düşük hızlarda ön tekerleklere ek fren kuvveti sağlayarak toplam fren gücünü oluşturur.
• Yüksek yavaşlamalarda, motorun hız kısıtlamaları nedeniyle rejeneratif frenleme devre dışı bırakılır ve mekanik frenleme tamamen devreye girer.

Bu düzenleme, fren dengesi ve güvenliği açısından kritik bir rol oynar.

^{Şekil 5: Paralel frenleme stratejisinin çizimi (Kaynak: Ehsani, Gao, Gay & Emadi, 2004)}

^{Şekil 6: Yavaşlama oranına göre değişen frenleme kuvvetleri (Kaynak: Ehsani, Gao, Gay & Emadi, 2004)}

Elektrikli araçların yaygınlaşması ve çevresel kaygıların artmasıyla birlikte, rejeneratif frenleme sistemleri ön plana çıkmaktadır. Rejeneratif frenlemenin temel amacı, aracın kinetik enerjisini elektrik enerjisine dönüştürerek bataryaya geri kazandırmak ve böylece enerji verimliliğini artırmaktır. Uygun kontrol stratejilerinin entegrasyonu sayesinde, rejeneratif frenleme sistemlerinin hem enerji geri kazanım verimliliği hem de sürüş konforu açısından optimize edilebileceği görülmektedir. Bu yaklaşımlar, gelecekteki elektrikli araç teknolojilerinde sürdürülebilirlik ve performans açısından önemli gelişmelere öncülük edecektir.