Elif Şafak, asıl adıyla Elif Bilgin, 25 Ekim 1971 tarihinde Fransa’nın Strasbourg şehrinde doğmuş, çağdaş Türk edebiyatının en tanınmış ve uluslararası alanda en çok okunan yazarlarından biridir. Öğretim görevlisi ve sosyal psikolog Nuri Bilgin ile diplomat Şafak Atayman’ın kızı olan Şafak, anne ve babasının boşanmasının ardından çocukluğunu ve gençliğini annesiyle birlikte farklı şehirlerde geçirmiştir. Bu süreçte Ankara, Madrid, Amman, Köln, İstanbul, Boston, Michigan ve Arizona gibi pek çok yerde yaşamış; bu çeşitlilik, eserlerinde sıkça işlenen kültürel kimlik, aidiyet ve yabancılaşma temalarının temelini oluşturmuştur. Eğitim hayatı da bu hareketli yaşamın bir yansıması olarak farklı şehirlerde şekillenmiştir: İlkokulu Ankara’da Kubilay İlkokulu’nda (1982), ortaokulu Madrid’de Runnymede College’da (1986), liseyi ise Ankara Atatürk Anadolu Lisesi’nde (1989) tamamlamıştır.

Eğitim ve Akademik Kariyer

Elif Şafak, lisans eğitimini Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde tamamlamış (1994) ve ardından aynı üniversitede Kadın Çalışmaları ve Cinsiyet Ana Bilim Dalı’nda yüksek lisans yapmıştır. Yüksek lisans tezi, Bektaşi ve Mevlevi Düşüncesi Kapsamında İslam’da Kadın Kurgusunun Parçalanması başlıklı çalışmasıyla Sosyal Bilimler Derneği tarafından ödüllendirilmiştir (1996). Doktorasını ise ODTÜ Siyaset Bilimi Bölümü’nde Türk Modernleşmesi ve Erkeklik Söylemleri teziyle tamamlamıştır (2004). Akademik kariyeri boyunca Türkiye, ABD ve İngiltere’de çeşitli üniversitelerde dersler vermiş; Bilgi Üniversitesi’nde “Osmanlı Tarihi”, “Türkiye ve Kültürel Kimlikler” ve “Kadın ve Yazmak” gibi konularda araştırma görevlisi olarak çalışmıştır. 2003-2004 yıllarında Michigan Üniversitesi’nde misafir öğretim görevlisi olarak bulunmuş, 2018’de ise Oxford Üniversitesi’nde Karşılaştırmalı Avrupa Edebiyatı Weidenfeld Kürsüsü’ne misafir öğretim üyesi olarak seçilmiştir. Oxford/St. Anne’s College onursal üyesi olan Şafak, ayrıca Bard College’dan fahri doktora unvanı almıştır. Halen Arizona Üniversitesi’nde çalışmalarını sürdürmektedir.

Edebi Kariyerin Başlangıcı ve İlk Eserler

Elif Şafak’ın edebiyat dünyasına girişi, 1994’te yayımlanan Kem Gözlere Anadolu adlı hikâye kitabıyla olmuştur. Anadolu’nun mitolojik ve tarihî unsurlarını masalsı bir üslupla işleyen bu eser, yazarın kendi ifadesiyle “ham” bulunmuş ve yeniden basılmamıştır. İlk romanı Pinhan (1997), çift cinsiyetli bir dervişin Osmanlı dönemindeki yolculuğunu mistik bir anlatımla ele alır ve 1998 Mevlânâ Büyük Ödülü’nü kazanır. Ardından yayımlanan Şehrin Aynaları (1999), 17. yüzyılda din değiştiren bir Musevi gencin hikâyesini tarihî bir kurguyla işlerken, Mahrem (2000) postmodern yapısıyla dikkat çeker ve Türkiye Yazarlar Birliği Ödülü’nü alır. Mahrem, çok katmanlı yapısı ve “görmek” eyleminin insan hayatındaki rolünü vurgulayan kurgusuyla eleştirmenlerden övgü toplasa da, bazılarınca karmaşık bulunmuştur.

Yükseliş ve Tartışmalar

Şafak’ın geniş kitlelere ulaşması, 2002’de yayımlanan Bit Palas ile başlar. 1960’lar Türkiyesi’nde bir apartman sakinlerinin hayatını konu alan roman, çok katmanlı anlatımıyla dikkat çeker. İngilizce yazılan ve Türkçeye çevrilen Araf (2004), ABD’de eğitim gören Türk bir öğrencinin kimlik bunalımını sade bir üslupla işler. 2006’da yayımlanan Baba ve Piç, Türk ve Ermeni ailelerin iç içe geçmiş hikâyelerini ele alır ve “Türklüğü aşağıladığı” iddiasıyla TCK 301’den dava açılmasına yol açar; ancak Şafak, yeterli delil bulunamaması nedeniyle beraat eder. Bu olay, yazarın hem Türkiye’de hem de yurtdışında tanınırlığını artırır.

2007’de otobiyografik bir eser olan Siyah Süt, Şafak’ın annelik ve yazarlık arasındaki çatışmalarını yalın bir dille aktarır. 2009’da yayımlanan Aşk ise Türk yayıncılık tarihine damga vurur; Mevlana ve Şems’in tasavvufî ilişkisiyle günümüz Boston’ında bir kadının aşk arayışını birleştiren roman, kısa sürede 1 milyona yakın satarak rekor kırar ve 2019’da BBC’nin Dünyamızı Şekillendiren 100 Roman listesine girer.

Uluslararası Başarı ve Son Dönem Eserleri

Şafak’ın eserleri, 2010’lardan itibaren uluslararası alanda daha geniş yankı bulur. İskender (2011), bir töre cinayeti ekseninde göçmenlik ve doğu-batı çatışmasını işlerken, Ustam ve Ben (2013) Mimar Sinan’ın hayatını tarihî bir kurguyla ele alır; ancak bazı eleştirmenler tarafından yazarın en zayıf eseri olarak nitelendirilir. Havva’nın Üç Kızı (2016), feminist bir bakış açısıyla inanç ve ataerkil toplum temalarını işler ve yılın en çok okunan romanlarından biri olur. 2019’da yayımlanan On Dakika Otuz Sekiz Saniye, kalbi duran bir hayat kadınının son anlarını anlatır; Blackwell Yılın Kitabı Ödülü’nü kazanır, Booker Ödülü finalisti olur ve The Economist ile The Times gibi prestijli yayınlarda övülür.

Son yıllarda Şafak, deneme türüne de yönelmiştir. Bölünmüş Bir Dünyada Akıl Sağlığımızı Nasıl Koruruz (2022), modern dünyanın kaosunda bireysel dinginliği arar. Kayıp Ağaçlar Adası (2023) ise Kıbrıslı bir ailenin hikâyesini bir incir ağacının perspektifinden anlatarak doğa-insan ilişkisine odaklanır ve Costa Roman, Women’s ve RSL Ondaatje ödüllerinde finalist olur.

Uluslararası Tanınırlık

Elif Şafak, 2010’da Fransa’nın Chevalier de l’Ordre des Arts et des Lettres nişanıyla ödüllendirilmiş, eserleri 54 dile çevrilmiştir. Penguin, Random House gibi yayınevleri tarafından yayımlanan romanları, The New York Times, The Guardian gibi yayınlarda eleştiri konusu olmuştur. 2017’de Margaret Atwood ile birlikte Future Library projesine seçilmiş, Politico tarafından dünyayı iyileştirecek 12 kişiden biri olarak gösterilmiştir. TEDGlobal konuşmaları 9 milyon izlenmeye ulaşmış, Royal Society of Literature’da başkan yardımcılığı yapmıştır. 2021’de Halldór Laxness Uluslararası Edebiyat Ödülü’nü kazanmıştır.

Kişisel Hayat ve Yazım Tarzı

2005’te gazeteci Eyüp Can ile evlenen Şafak’ın iki çocuğu, Şehrazat Zelda ve Emir Zahir, bulunmaktadır. Londra ve İstanbul’da yaşayan yazar, eserlerini hem Türkçe hem İngilizce kaleme alır. Mistisizm, tarih, kimlik ve kadınlık gibi temaları işleyen Şafak, çok katmanlı anlatımıyla tanınır; ancak bazı eleştirmenler, eserlerini fazla popülist ya da yüzeysel bulmuştur. Buna karşın, geniş okur kitlesi ve uluslararası ödülleri, onun edebiyattaki etkisini tartışılmaz kılmaktadır.

Elif Şafak, akademik birikimi, çok kültürlü geçmişi ve edebi üretkenliğiyle, Türk edebiyatını dünyaya taşıyan önemli bir figür olarak değerlendirilmektedir. Eserleri, hem övgü hem de eleştiri alarak edebiyat dünyasında canlı bir tartışma alanı oluşturmayı sürdürmektedir.

Ödülleri

• 1998 Mevlânâ Büyük Ödülü
• Eser: Pinhan
• Açıklama: İlk romanıyla kazandığı bu ödül, Şafak’ın edebiyat dünyasına güçlü bir giriş yapmasını sağlamıştır.
• 2000 Türkiye Yazarlar Birliği Ödülü
• Eser: Mahrem
• Açıklama: Postmodern yapısıyla dikkat çeken romanı, Türk edebiyatında özgünlüğüyle ödüllendirilmiştir.
• Sosyal Bilimler Derneği Ödülü
• Tarih: 1996
• Açıklama: Yüksek lisans tezi Bektaşi ve Mevlevi Düşüncesi Kapsamında İslam’da Kadın Kurgusunun Parçalanması ile kazanılmıştır.
• 2010 Chevalier de l’Ordre des Arts et des Lettres (Fransa Sanat ve Edebiyat Şövalyesi Nişanı)
• Açıklama: Fransa tarafından edebi ve sanatsal katkıları nedeniyle verilen prestijli bir madalyadır.
• 2019 Blackwell Yılın Kitabı Ödülü
• Eser: On Dakika Otuz Sekiz Saniye
• Açıklama: Roman, bir hayat kadınının son anlarını anlattığı etkileyici kurgusuyla bu ödüle layık görülmüştür.
• 2019 Booker Ödülü Finalisti
• Eser: On Dakika Otuz Sekiz Saniye
• Açıklama: Uluslararası edebiyatın en prestijli ödüllerinden birinde finale kalarak global başarısını pekiştirmiştir.
• 2021 The Costa Roman Ödülü Finalisti
• Eser: Kayıp Ağaçlar Adası
• Açıklama: Kıbrıslı bir ailenin hikâyesini bir incir ağacının gözünden anlatan roman, bu ödülde finale kalmıştır.
• 2021 The Women’s Ödülü Finalisti
• Eser: Kayıp Ağaçlar Adası
• Açıklama: Kadın yazarların eserlerine odaklanan bu ödülde finalist olmuştur.
• 2021 RSL Ondaatje Ödülü Finalisti
• Eser: Kayıp Ağaçlar Adası
• Açıklama: Edebiyat ve mekân ilişkisini vurgulayan bu ödülde finale kalmıştır.
• 2021 Britanya Kitap Ödülleri Adayı
• Eser: Kayıp Ağaçlar Adası
• Açıklama: İngiltere’nin önemli edebiyat ödüllerinden birine aday gösterilmiştir.
• 2021 Dublin Edebiyat Ödülü Adayı
• Eser: Kayıp Ağaçlar Adası
• Açıklama: Uluslararası çapta tanınan bu ödüle aday olmuştur.
• 2021 Halldór Laxness Uluslararası Edebiyat Ödülü
• Açıklama: İzlanda tarafından verilen bu ödül, Şafak’ın edebiyattaki genel etkisini takdir eder.
• Bard College Fahri Doktora Unvanı
• Açıklama: Akademik ve edebi katkıları nedeniyle ABD’deki Bard College tarafından verilmiştir.

Notlar

• Şafak’ın eserleri ayrıca The Economist Yılın En İyi Kitapları, The Times Önerilen 50 Roman ve Sunday Times Çok Satanlar Listesi gibi prestijli listelerde yer almıştır.
• 2017’de Politico tarafından “Dünyayı Daha İyi Bir Yer Yapacak 12 Kişi”den biri olarak seçilmesi ve 2019’da BBC’nin Dünyamızı Şekillendiren 100 Roman listesine Aşk ile girmesi, ödüller olmasa da önemli tanınırlık göstergeleridir.
• Ödüllerin bazıları bireysel eserlere verilmişken, bazıları genel kariyer başarısını yansıtmaktadır.

Kitapları

Elif Şafak’ın edebiyat dünyasına girişi 1994’te yayımlanan ilk eseriyle başlar ve bugüne kadar roman, hikâye, deneme ve çocuk kitabı türlerinde çok sayıda eser üretmiştir. Eserleri hem Türkçe hem İngilizce yazılmış, 54 dile çevrilmiş ve Penguin, Random House gibi prestijli yayınevleri tarafından yayımlanmıştır. Aşağıda, Şafak’ın tüm kitapları yayın sırasına göre maddeler halinde listelenmiştir:

• Kem Gözlere Anadolu
• Tür: Hikâye
• Yayınevi: Evrensel Yayınları / İstanbul
• Basım Yılı: 1994
• Açıklama: Anadolu’nun mitolojik ve tarihî unsurlarını masalsı bir üslupla işleyen ilk eseridir; yazar tarafından “ham” bulunarak yeniden basılmamıştır.
• Pinhan
• Tür: Roman
• Yayınevi: İletişim Yayınları / İstanbul
• Basım Yılı: 1997
• Açıklama: Çift cinsiyetli bir dervişin Osmanlı’daki mistik yolculuğunu ele alır; 1998 Mevlânâ Büyük Ödülü’nü kazanmıştır.
• Şehrin Aynaları
• Tür: Roman
• Yayınevi: İletişim Yayınları / İstanbul
• Basım Yılı: 1999
• Açıklama: 17. yüzyılda din değiştiren bir Musevi gencin hikâyesini tarihî bir kurguyla işler.
• Mahrem
• Tür: Roman
• Yayınevi: Metis Yayınları / İstanbul
• Basım Yılı: 2000
• Açıklama: Postmodern yapısıyla dikkat çeker, “görmek” eyleminin insan hayatındaki rolünü vurgular; Türkiye Yazarlar Birliği Ödülü’nü kazanmıştır.
• Bit Palas
• Tür: Roman
• Yayınevi: Metis Yayınları / İstanbul
• Basım Yılı: 2002
• Açıklama: 1960’lar Türkiyesi’nde bir apartman sakinlerinin hayatını çok katmanlı bir anlatımla ele alır; geniş kitlelere ulaşmasını sağlar.
• Suçlu Öyküler
• Tür: Hikâye (Ortak kitap, Mahrem’den bir bölümle katkıda bulundu)
• Yayınevi: Okuyan Us Yayınları / İstanbul
• Basım Yılı: 2003
• Araf
• Tür: Roman (Önce İngilizce The Saint of Incipient Insanities adıyla yayımlandı)
• Yayınevi: Metis Yayınları / İstanbul
• Basım Yılı: 2004
• Açıklama: ABD’de eğitim gören bir Türk öğrencinin kimlik bunalımını sade bir üslupla işler.
• Beşpeşe
• Tür: Roman (Murathan Mungan, Faruk Ulay, Celil Oker ve Pınar Kür ile ortak)
• Yayınevi: Metis Yayınları / İstanbul
• Basım Yılı: 2004
• Med-Cezir
• Tür: Deneme
• Yayınevi: Metis Yayınları / İstanbul
• Basım Yılı: 2005
• Açıklama: Kadınlık, kimlik, kültürel bölünme ve edebiyat üzerine yazılar içerir.
• Baba ve Piç
• Tür: Roman (Önce İngilizce The Bastard of Istanbul adıyla yayımlandı)
• Yayınevi: Metis Yayınları / İstanbul
• Basım Yılı: 2006
• Açıklama: Türk ve Ermeni ailelerin iç içe geçmiş hikâyelerini işler; TCK 301’den dava açılmasına yol açmış, yazar beraat etmiştir.
• Siyah Süt
• Tür: Roman (Otobiyografik)
• Yayınevi: Doğan Kitap / İstanbul
• Basım Yılı: 2007
• Açıklama: Annelik ve yazarlık çatışmalarını yalın bir dille aktarır.
• Aşk
• Tür: Roman
• Yayınevi: Doğan Kitap / İstanbul
• Basım Yılı: 2009
• Açıklama: Mevlana-Şems ilişkisiyle modern bir aşk arayışını birleştirir; 1 milyona yakın satarak rekor kırmış, BBC’nin Dünyamızı Şekillendiren 100 Roman listesine girmiştir.
• Kâğıt Helva
• Tür: Seçki
• Yayınevi: Doğan Kitap / İstanbul
• Basım Yılı: 2009
• Açıklama: Önceki eserlerinden seçkiler içerir.
• Firarperest
• Tür: Deneme
• Yayınevi: Doğan Kitap / İstanbul
• Basım Yılı: 2010
• Açıklama: Gazete yazılarından derlenmiştir.
• İskender
• Tür: Roman (Önce İngilizce yazıldı)
• Yayınevi: Doğan Kitap / İstanbul
• Basım Yılı: 2011
• Açıklama: Töre cinayeti ekseninde göçmenlik ve doğu-batı çatışmasını işler.
• Şemspare
• Tür: Deneme
• Yayınevi: Doğan Kitap / İstanbul
• Basım Yılı: 2012
• Açıklama: Kadınlık, yolculuk ve güncel konular üzerine yazılardan oluşur.
• Ustam ve Ben
• Tür: Roman (Önce İngilizce yazıldı)
• Yayınevi: Doğan Kitap / İstanbul
• Basım Yılı: 2013
• Açıklama: Mimar Sinan’ın hayatını tarihî bir kurguyla ele alır; bazılarınca en zayıf eseri sayılır.
• Sakız Sardunya
• Tür: Çocuk Kitabı
• Yayınevi: Doğan ve Egmont Yayınları / İstanbul
• Basım Yılı: 2016
• Açıklama: Kitap sevgisini işleyen bir çocuk hikâyesidir.
• Havva’nın Üç Kızı
• Tür: Roman
• Yayınevi: Doğan Kitap / İstanbul
• Basım Yılı: 2016
• Açıklama: Feminist bakış açısıyla inanç ve ataerkil toplum temalarını işler; yılın en çok okunan romanlarından biridir.
• Sanma ki Yalnızsın
• Tür: Deneme
• Yayınevi: Doğan Kitap / İstanbul
• Basım Yılı: 2018
• Aşkın Kırk Kuralı
• Tür: Roman (Aşk romanından uyarlama)
• Yayınevi: Doğan Kitap / İstanbul
• Basım Yılı: 2019
• On Dakika Otuz Sekiz Saniye
• Tür: Roman (Önce İngilizce yazıldı, Türkçeye çevrildi)
• Yayınevi: Doğan Kitap / İstanbul
• Basım Yılı: 2019
• Açıklama: Bir hayat kadınının son anlarını anlatır; Blackwell Yılın Kitabı Ödülü’nü kazanmış, Booker finalisti olmuştur.
• Bölünmüş Bir Dünyada Akıl Sağlığımızı Nasıl Koruruz
• Tür: Deneme (How to Stay Sane in an Age of Division)
• Yayınevi: Doğan Kitap / İstanbul
• Basım Yılı: 2022
• Çeviren: Omca A. Korugan
• Açıklama: Modern dünyanın kaosunda dinginliği arar.
• Kayıp Ağaçlar Adası
• Tür: Roman (The Island of Missing Trees)
• Yayınevi: Doğan Kitap / İstanbul
• Basım Yılı: 2023
• Çeviren: Omca A. Korugan
• Açıklama: Kıbrıslı bir ailenin hikâyesini bir incir ağacının gözünden anlatır; Costa Roman ve Women’s ödüllerinde finalisttir.