Kaz yetiştiriciliği, özellikle soğuk iklimlerde yaygın olarak yapılan, yüksek besin değerine sahip et ve karaciğeri ile dikkat çeken özel bir hayvancılık koludur. Türkiye’de kaz yetiştiriciliği son yıllarda gelişme göstermiş, özellikle yerli ırkların yanı sıra verimliliği yüksek yabancı ırklar da yetiştiriciliğe dâhil edilmiştir. Bu ırklardan biri de Almanya kökenli Emden kazıdır. Yetiştiricilik açısından önemli avantajlara sahip bu ırk, Türkiye’de de üretici ve araştırmacıların dikkatini çekmektedir.
Emden kazı, Almanya’nın kuzeybatısındaki Emden şehri çevresinde geliştirilmiş ve adını buradan almıştır. Avrupa'nın en eski ve en büyük beyaz kaz ırklarından biri olarak bilinir. Endüstriyel kazcılıkta et verimi yüksek olan ırklardan biridir ve özellikle hızlı büyümesi ve iri yapısıyla dikkat çeker. Türkiye'de yapılan çalışmalarda, Emden kazlarının yerli ırklarla melezlenerek et ve yumurta veriminin artırılması hedeflenmiştir.
Emden Kazları (AA)
Fiziksel Özellikler
Fiziksel olarak iri yapılı olup beyaz tüylere sahiptir. Geniş ve uzun gövde yapısı, kalın boyunları ve turuncu gagaları ile dikkat çeker. Erişkin erkekler ortalama 10–12 kg ağırlığa, dişiler ise 8–10 kg ağırlığa ulaşabilir. Tüy örtüsü beyaz ve sık olup, soğuk hava koşullarına dayanıklıdır. Kuluçka döneminde yüksek yumurta ağırlıkları (yaklaşık 160–200 gram) ile öne çıkarlar.
Yaşam Alanları ve Yayılım
Başta Avrupa olmak üzere birçok ülkede yetiştirilmektedir. Türkiye’de ise özellikle Kars, Ardahan ve Erzurum gibi Doğu Anadolu şehirlerinde yerli kazlarla birlikte yetiştirilmeye başlanmıştır. Tarımsal kalkınma projeleri çerçevesinde Emden kazı; melezleme çalışmalarıyla yerli ırkların verimini artırmak amacıyla çeşitli çiftliklerde kullanılmıştır. Bu yayılım, türün iklim koşullarına adaptasyon kabiliyetine dayanmaktadır.
Emden Kazları (AA)
Davranış ve Beslenme Alışkanlıkları
Genellikle sakin yapılı ancak çevresel faktörlere karşı dikkatli davranışlar sergileyen bir ırktır. Sürü hâlinde hareket etme eğilimindedirler. Otçul beslenirler ve çayır-meralarda otlamaya uygun canlılardır. Ayrıca bu kazlar, buğday, arpa, mısır ve yeşil yemlerle beslendiklerinde hızlı kilo alımı gösterirler. Türkiye'de yapılan çalışmalarda, yem değerlendirme kapasitelerinin oldukça iyi olduğu belirlenmiştir.
Kaz Yetiştiriciliği ve Ekonomik Önemi
Emden kazı, yüksek et verimi sayesinde ticari kazcılığın önemli ırklarından biridir. Yetiştiricilikte özellikle hızlı büyüme ve yüksek karkas verimi arayan üreticiler tarafından tercih edilir. Türkiye’de son yıllarda kaz yetiştiriciliği, alternatif bir gelir kaynağı olarak teşvik edilmektedir. Emden ırkı bu noktada hibrit üretimlerin temelini oluşturmaktadır. Ayrıca belediyeler ve kalkınma ajansları Emden kazlarını kullanarak üreticiye damızlık desteği sunmaktadır.
Emden kazı yetiştiriciliği (AA)
Kültürel ve Tarihsel Önemi
Her ne kadar Emden kazı Türkiye kökenli bir ırk olmasa da son yıllarda özellikle Kars ve çevresinde yapılan ıslah çalışmalarıyla kültürel üretim modeline katkı sağlamıştır. Kaz eti, Anadolu'da geleneksel yemeklerin temelini oluştururken, Emden kazı bu geleneğe verimliliğiyle entegre olmaktadır. Almanya’da ise bu kazların geçmişi yüzyıllar öncesine dayanır ve çiftlik hayvancılığı tarihinde önemli bir yer tutar.
Emden kazı yetiştiriciliği (AA)
Kaz Ürünleri ve Kullanım Alanları
Emden kazından elde edilen başlıca ürünler; et, yumurta, yağ ve tüylerdir. Etleri yağlı ve lezzetli olup özellikle tütsülenmiş veya fırınlanmış olarak tüketilir. Karaciğerleri "foie gras" üretiminde değerlidir. Tüyleri ise yastık, yorgan ve giysi üretiminde kullanılır. Yumurtaları hem tüketim hem de üretimde damızlık amaçlı değerlendirilir. Ek olarak, bazı bölgelerde kaz yağı geleneksel tedavi yöntemlerinde kullanılmaktadır.
Kaz etli içli pilav (Ardahan Vakfı)
Kazların Sağlık ve Refahı
Emden kazlarında refah koşulları, beslenme, barınak hijyeni ve stres faktörlerine bağlı olarak değişmektedir. Geniş ve temiz alanlarda yetiştirildiklerinde daha verimli olmaktadırlar. Hastalıklar arasında özellikle paraziter enfeksiyonlara dikkat edilmesi gerekir. Aşı programları ve hijyen kurallarına uyum, sürü sağlığını doğrudan etkiler. Türkiye’de yürütülen eğitim projelerinde üreticilere bu konularda özel bilgi verilmektedir.
Türkiye’de ve Dünyada Kazcılık
Dünya genelinde kaz üretiminde Çin, Macaristan ve Polonya ön sıralarda yer alırken, Türkiye son yıllarda üretim miktarını ve çeşitliliğini artırmaya başlamıştır. Emden kazı, Avrupa’da et üretimi için tercih edilirken, Türkiye’de yerli kazlarla melezleme amacıyla kullanılmaktadır. Gerek kırsal kalkınma projeleri gerekse çiftçi eğitimi sayesinde Türkiye’de kazcılık daha organize ve verimli bir sektör hâline gelmektedir.
