Engereğin Gözü, Zülfü Livaneli tarafından kaleme alınmış tarihî kurgu türünde bir romandır. İlk kez 1996 yılında yayımlanan eser, Osmanlı İmparatorluğu’nun 17. yüzyıldaki saray yaşamını merkeze alarak iktidar, sadakat, kölelik ve insan doğası gibi temaları işler. Anlatı, geçmişe ait belgelerin bulunmasıyla başlayan kurmaca bir çerçevede, sarayda görev yapan hadım ağası Süleyman’ın gözünden aktarılır. Kitap, bireysel tanıklık ile tarihsel olayların kesişiminde şekillenen anlatımıyla güç ilişkilerini ve bu ilişkilerin insanlar üzerindeki etkisini sorgulayan bir yapı sunar.

Konu

Kitap, 17. yüzyıl Osmanlı padişahı dönemi ve etrafındaki güç mücadelelerini anlatan bir tarihi kurguya dayanır. Anlatı, arşivlerde bulunan bir belge seti üzerine kuruludur; bu belgeler, Topkapı Sarayı’nda haremağası olarak görev yapan Habeş kökenli Süleyman adlı bir hadımın perspektifinden aktarılır. Padişahın, Valide Sultan’ın entrikasıyla hapsedilmesi ve ardından öldürülmesi; yerine geçen küçük oğlunun söz konusu güç oyunlarının ortasında kalması, anlatının merkezini oluşturur. Süleyman’ın efendisine bağlılığı ve onu insan olarak görme süreci, ilişkilerin tabiatını sorgular.

Temalar

Kitapta öne çıkan temalar şunlardır:

• İktidarın çekim gücü: İktidar, metinde “bakışıyla her canlıyı kımıldatamaz hâle getiren bir engerek” simgesiyle anlatılır.
• Efendi‑köle paradoksu: Süleyman’ın efendisinin insan olduğunun bilincine ulaştıkça ilişkinin statü yanı ağır basan doğası deşifre olur.
• Tarih ve kurgu birleşimi: Yazar, tarihsel gerçekliği dekor olarak kullanıp kişisel yorumlara dayalı politik ve psikolojik çözümlemelere yer verir.
• Zaman ve anı algısı: Roman, olayları dar bir zaman aralığında anakronik anlatım ipuçlarıyla ele alır; geriye dönüş ve ileriye atlamalar kullanılır.
• Ahlaki ikilemler: Padişahın, öldürme teklifini, vicdani sorgulamaların gölgesinde reddetmesi bu temanın bir örneğidir.

Üslup

Metin, 17. yüzyıl Osmanlı’sına ait dilsel bir atmosfer oluşturmak amacıyla tarihsel üslupların modern dile uyarlanması biçiminde şekillendirilmiştir. Süreç içinde dil akıcı ama karmaşık anlatım tercih edilmiştir; anlatımda net kronoloji yerine anlatıcı-zaman ilişkisine dayalı belirsizlikler kullanılır. Hem geriye dönüşler (analepsis) hem ileriye atlamalar (prolepsis) teknik olarak yer yer kullanılır. Karakter iç monologlarıyla psikolojik yoğunluk sağlanırken, anlatının ses tonu belirli bir resmi ve analitik çerçevede tutulur.