Ertuğrul Fırkateyni, Osmanlı Donanması’na ait ahşap gövdeli, yelken-buhar karma tahrikli (uskurlu) bir harp gemisidir. 1889–1890 seyrinde Osmanlı Devleti ile Japonya arasında doğrudan diplomatik temas kurmuş, 16 Eylül 1890’da Wakayama/Kuşimoto açıklarında tayfun sırasında kayalıklara çarparak batmasıyla Türk-Japon ilişkilerinde kalıcı bir dönüm noktası oluşturmuştur.
Ertuğrul Fırkateyni (Anadolu Ajansı)
İnşa, Donanım ve Hizmet Geçmişi
Ertuğrul, Tersane-i Âmire’de 1854’te sipariş edilip 1855’te kızağa konuldu; 1863’te denize indirildi, 1864’te seyr ü sefer tecrübesi yaparak hizmete girdi. Aynı yıl makine ve kazan montajı için Londra’ya gönderildi; dönüşünde faal göreve geçti. 1885’te kapsamlı yenilemeden geçirilerek 1888’de “okul gemisi” statüsü aldı. Japonya seferi öncesinde yeniden teçhiz edilip 14 Temmuz 1889’da İstanbul’dan ayrıldı; dönüş yolunda 16 Eylül 1890’da tayfunda battı. Fırkateynin dönüşen bu hizmet çizgisi, Osmanlı denizciliğinin kürekli-yelkenli gelenekten buharlı-yelkenli karma tahrike geçiş evresindeki tipik dönüşümünü yansıtır.
Ertuğrul Firkateyn-i Hümâyûnu (Meral Şahin)
Osmanlı–Japon İlişkilerinin Arka Planı (1870’ler–1889)
Meiji Restorasyonu sonrası modernleşen Japonya, 1870’lerden itibaren Osmanlı ile dolaylı ve doğrudan temaslar kurdu. 1871’de Batı’yı inceleyen Iwakura Heyeti’nin durakları arasında Osmanlı sergileri de yer aldı. 1878’de Japon harp gemisi Seiki İstanbul’u ziyaret etti. II. Abdülhamid, imparatora selamlarını bir harp gemisiyle iletme arzusunu bu dönemde dile getirdi. 1880’de Dışişleri Müşaviri Yoshida Masaharu başkanlığındaki Japon heyeti İstanbul’da kabul edildi. Temaslarda siyasal ve ticari çerçeve tartışıldı. 1887 sonbaharında Prens Komatsu’nun İstanbul ziyareti, Osmanlı tarafından resmi karşılık verilmesi yönünde beklenti doğurdu.
Seyrin Teşkili ve Komuta
Seyir, diplomatik amaç ile Bahriye Mektebi mezunlarının uygulamalı eğitimini birleştiren bir içerikte tasarlandı. Fırkateyn, Miralay (sonra Paşa) Osman Bey komutasında 14 Temmuz 1889’da 600’ü aşkın personelle Haliç’ten hareket etti. Kalkış günü İstanbul sahillerinde yoğun halk ilgisi gözlendi; törende mızıka eşliğinde marşlar icra edildi ve devlet erkânı hazır bulundu.
Ertuğrul Fırkateyni Subaylar Heyeti (Meral Şahin)
Güzergâh ve Uğrak Limanlar
Ertuğrul, Süveyş–Aden–Bombay–Kolombo–Singapur–Saygon–Hong Kong–Nagasaki–Kobe hattını izledi. Süveyş’te yaşanan hasar nedeniyle uzun bir tamir dönemi geçirildi. Bombay’da yoğun ziyaretçi akını gemiyi bir “seyir panayırı”na çevirdi; Singapur’da uzun süreli bekleme hem yerel Müslüman cemaatin misafirperverliği hem de iaşe-ikmal yönünden belirleyici oldu. Hong Kong’da Ramazan’a rastlayan günlerde gemide cemaatle ibadetler icra edildi; Nagasaki ve Kobe uğraklarında Japon kent dokusuna ve ticari hayata ilişkin gözlemler kayda geçti.
Yokohama'ya Varışı ve Saraya Kabulü
Fırkateyn 7 Haziran 1890’da Yokohama’ya ulaştı. Heyet başkanı Osman Paşa, İmparator Meiji’ye II. Abdülhamid’in mektubu ile nişan ve hediyeleri takdim etti. Saray protokolü çerçevesinde verilen ziyafet, Japon geleneksel sofra düzeni ve ikram usulünü sergileyen bir “devlet konukluğu” örneği oldu.
Dönüş Uyarıları ve Mevsim Koşulları
Japon hükümeti, geminin ahşap yapısı ve eylülde etkili tayfun mevsimi nedeniyle kalışın uzatılarak bakım-tamirat yapılmasını tavsiye etti. Heyet, gecikmenin siyasi zaaf yorumu doğuracağı kaygısıyla 15 Eylül 1890’da planlandığı üzere Yokohama’dan ayrıldı.
Kaza: Kuşimoto/Kii Ōshima Açıkları (16 Eylül 1890)
Ayrılıştan bir gün sonra, Şionomiseki Burnu–Kii Ōshima civarında şiddetli tayfuna yakalanan gemi Kashinozaki kayalıklarına sürüklenerek parçalandı. Olayda 500’ün üzerinde Osmanlı denizcisi hayatını kaybetti; 69 kişi sağ kurtuldu. Kurtulanlardan bazıları, Kashinozaki Feneri’nin ışığını kılavuz alarak dik yamaçları tırmanıp yardım istedi.
Ertuğrul Fırkateyni’nin Battığı Kıyı (Kushimoto/Wakayama) - (Fahrettin Tepealtı)
Kurtarma, İlk Yardım ve Tıbbi Müdahale
Kii Ōshima adasının sakinleri, fırtına koşullarında canlarını tehlikeye atarak kayalıklardaki kazazedeleri sahile çıkardı ve kıt erzaklarına rağmen yiyecek ve barınak sağladılar. Yaralılar tedavi için Kobe’ye nakledildi; bu süreçte İmparator Meiji hekim, İmparatoriçe hemşireler görevlendirdi. Yerel hekimlerin “ücret talep etmeyeceğiz” içerikli mektupları, insani yardımın belgesel tanıklıkları arasında yer aldı.
Ertuğrul Fırkateyni’nin Kaza Yeri (Anadolu Ajansı)
Kazazedelerin Dönüşü: Hiei ve Kongō
Japon hükümeti, 10 Ekim 1890’da kazazedeleri Hiei ve Kongō savaş gemileriyle memlekete sevk etti. Boğazlar rejimi nedeniyle gemiler doğrudan İstanbul’a giremeyince leventler Çanakkale’de Osmanlı savaş gemisi Talia’ya aktarıldı. Japon gemileri özel izinle Ocak 1891’de İstanbul’a giriş yaptı; yaklaşık bir ay misafir edildikten sonra şubatta ayrıldı.
Japonya: Ertuğrul Fırkateyni Kazasından Kurtulanların Japonya Hastanesinde Çekilen Fotoğrafları (Meral Şahin)
Defin, Anıt ve Müzecilik
Kaza sahasına nazır tepede şehit mürettebat için ortak mezarlık düzenlendi ve 1891’de bir anıt dikildi. Türkiye, 1937’de anıtı restore etti; bölgede 1974’te Türk Müzesi açıldı. Günümüzde, Kuşimoto’da beş yılda bir düzenli anma törenleri icra edilmektedir. Kaza mevkisindeki Kashinozaki Feneri, 1870’te hizmete giren, taş gövdeli ve döner çakarlı niteliğiyle Japon deniz fenerciliğinde ilkler arasındadır; tasarımında Richard Brunton’un imzası bulunur.
Japonya’da Ertuğrul Şehitliği (Meral Şahin)
Sualtı Araştırmaları ve Buluntular
2007’de başlatılan arkeolojik çalışmalar kapsamında 2008’de binin üzerinde eser su yüzüne çıkarıldı. Aynı yıl Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı düzeyinde ilk ziyaret Kuşimoto anıtına gerçekleştirildi; iki ülke kurumlarının katılımıyla anma ve bilimsel faaliyetler eşgüdümlü sürdürüldü.
Tanıklıklar ve Seyir Notları
Kazadan kurtulan Çarkçı Yüzbaşı Mehmed Ali (Balkır), İstanbul’dan Yokohama’ya uzanan seyrin uğraklarını, saray kabulünü, kaza anını ve Kii Ōshima ile Kobe’deki günleri ayrıntılı biçimde kayda geçirdi. Hatırat, Singapur’daki uzun bekleyiş, Süveyş’teki havuz tamiri, Bombay ve Singapur’daki yoğun ziyaretçi akını, Hong Kong’daki Ramazan günleri gibi sosyal ve kültürel gözlemleri de içerir. Mehmed Ali Bey’in Japonya’da karantina sırasında gördüğü etüv makinesini İstanbul’da imal ettirip 1892’de saray huzurunda denediği bilgisi, seyrin teknik-teknolojik yansımalarına işaret eder.
Osmanlı-Japon İlişkilerinde Simgesel Etki
Ertuğrul olayı, İslam dünyasından Japonya’ya gönderilen ilk organize diplomatik heyetin taşıdığı anlamla birleşerek iki toplum arasında kalıcı bir dayanışma hatırası oluşturdu. Bu hatıra zincirinin modern bir halkası olarak 1985’te İran–Irak Savaşı sırasında Tahran’da mahsur kalan Japon vatandaşlarının Türk Hava Yolları tarafından tahliyesi, Kuşimoto’daki insani yardıma “95 yıl sonra karşılık” şeklinde yorumlayan bir çerçeve kazandı.
Kültürel Üretimler ve Popüler Hafıza
Ertuğrul’un hikâyesi roman, belgesel ve sinema yapımlarına konu edildi. 2015 tarihli ortak yapım film “Ertuğrul 1890/Kaian 1890”, 1890’daki facia ile 1985 Tahran tahliyesini iki epizotta birleştirerek iki ülke halk hafızasındaki karşılıklı yardımı anlatısal düzlemde ilişkilendirdi. Müze sergileri, maket ve fotoğraflar, anıt çevresindeki ritüeller, popüler hafızanın mekânsal dayanaklarını oluşturdu.
Askeri Ziyaretler ve Güncel Yansımalar (1990’lar–2025)
Ertuğrul’un seyrini hatırlatan liman ziyaretleri 1990 ve 2000’de TCG Turgutreis, 2011’de TCG Gemlik, 2015’te TCG Gediz ile sürdü. Türkiye–Japonya diplomatik ilişkilerinin yüzüncü yılı vesilesiyle 2024’te TCG Kınalıada, Kuşimoto–Tokyo–Hiroşima hattında anma ve dostluk temasları gerçekleştirdi. 2024 Ağustosu’nda Japon Deniz Öz Savunma Kuvvetleri’ne ait eğitim gemileri Kashima ve Shimakaze İstanbul Sarayburnu’na demirledi. 2025’te 135. yıl bağlamında Türkiye’de ve Japonya’da düzenlenen anma etkinlikleri kamuoyuna yansıdı; aynı yıl Ankara’da Türk–Japon Vakfı ile Wakayama Valiliği arasında afet bilinci odaklı gençlik değişim programına dair işbirliği anlaşması imzalandı.
