Erzurum’un Manevî Mimarları, M. Sıtkı Aras tarafından kaleme alınmış ve Dergâh Yayınları'nın "Erzurum Kitaplığı" serisi kapsamında yayımlanmış; Erzurum şehrinin kültürel ve manevi mirasını, şehre kimlik kazandıran önemli şahsiyetler üzerinden ele alan bir inceleme eseridir. Kitap, “Belde-i Tayyibe” olarak anılan Erzurum’un, küreselleşme baskısına ve değer yargılarındaki değişime rağmen nasıl bir kültürel süreklilik ve direnç sergilediğini, bu süreci şekillendiren manevi mimarlar aracılığıyla ortaya koymayı amaçlamaktadır. Eser, Şubat 1996’da ilk baskısını yapmış, 296 sayfadan oluşmakta ve Mart 2019 itibarıyla 4. baskıya ulaşmıştır.
İçerik ve Tematik Yapı
Erzurum’un Manevî Mimarları adlı kitap, yazar M. Sıtkı Aras'ın ifadesiyle "Belde-i Tayyibe" (güzel şehir) olarak nitelendirdiği Erzurum’un 1950 metreden dünyaya bakan dört kapılı bir şehir olarak taşıdığı tarihî ve kültürel anlamı, bu anlamın halkla kurduğu bağları aktarma amacı taşımaktadır. Eser, özellikle yerel düzenin ve kültürel yapıların değişime uğradığı, örf, âdet ve değerlerin dönüşüme maruz kaldığı bir dönemde, Erzurum’un geleneksel kimliğini koruma çabasını konu edinir.
Kitap, Erzurum’a sadece bir coğrafi mekân olarak değil, aynı zamanda köklü bir tarihî geçmişe ve manevi kimliğe sahip bir şehir olarak yaklaşır. "Manevî Mimarlar" kavramı ile, şehrin kültürel ve ahlaki dokusunu şekillendiren; din âlimleri, mutasavvıflar, şairler, düşünürler ve halk arasında saygı görmüş kanaat önderleri gibi isimler kastedilmektedir. Bu şahsiyetlerin hayat hikâyeleri, düşünceleri, eserleri ve Erzurum üzerindeki etkileri aracılığıyla şehrin tarihsel ve kültürel sürekliliği örneklendirilir.
Eserde, Erzurum’un manevi ve kültürel yapısının, modernleşmenin ve küreselleşmenin getirdiği değer değişimleri karşısında nasıl direnç gösterdiği anlatılmaktadır. M. Sıtkı Aras, bu süreci manevi mimarların rehberliği ve katkıları çerçevesinde ele alarak, Erzurum’un köklü geçmişinden gelen değerlerin günümüzde de yol gösterici bir nitelik taşıyabileceğini vurgulamaktadır. Kitap, şehrin tarihini, geleneklerini, toplumsal yapısını ve inanç temelli kimliğini söz konusu şahsiyetler üzerinden değerlendirmeye çalışır. Küreselleşmenin yarattığı tek tipleşmeye karşı, yerel değerlerin ve kimliğin korunması gerektiği yönünde dolaylı bir mesaj taşımaktadır.
Dil ve Üslup
M. Sıtkı Aras'ın Erzurum’un Manevî Mimarları adlı eserindeki dil ve üslup, akademik titizlikle yerel duyarlılığı bir araya getirmektedir. Yazar, Erzurum’un manevi ve kültürel zenginliğini nesnel ve betimleyici bir yaklaşımla sunarken, şehirle ve söz konusu şahsiyetlerle kurulan bağı da göz önünde bulundurur. Metinlerde herhangi bir övgü ya da tanıtım dili bulunmamakta; konular, belgeye ve tarihsel sürekliliğe dayalı olarak ele alınmaktadır. Üslup, hem akademik çevrelere hem de genel okuyucuya hitap edecek açıklık ve akıcılıktadır. Eser, Erzurum’un toplumsal belleğini anlamaya yönelik çalışmalara kaynaklık edecek nitelikte bir içerik sunmaktadır.
