Fındık yeşil kokarcası, bilimsel adıyla Palomena prasina (Linnaeus, 1761), yarı sert kanatlılar (Hemiptera) takımının Pentatomidae familyasında sınıflandırılan, fındık tarımında önemli ekonomik zararlara yol açan bir böcek türüdür. Türkiye’de yerel olarak "fındık kokarcası" veya "yeşil kokarca" adıyla da bilinir. Ergin bireylerin vücut uzunluğu 11 ila 14 mm arasında değişir. Genel vücut rengi yeşil veya yeşilimsi kahverengidir. Anten uçları ve bacak uçları kırmızımsı tonlara sahiptir. Vücutlarının dorsal kısmı parlak yeşil tonlardayken ventral taraf daha açık yeşil ya da kırmızımsı renkte olabilir. Beş segmentli antenlere sahip olan bu türün cinsel dimorfizmi gözlemlenebilir; dişiler genellikle erkeklere göre daha büyüktür. Yumurtaları fıçı şeklinde olup açık yeşil renkte, düzenli dizilimlerle yaprakların alt yüzeyine bırakılır.

^{Fındık Yeşil Kokarcası'na Ait Görsel (İl ve Tarım Orman Müdürlüğü)}

Yaşam Döngüsü ve Biyolojisi

Fındık yeşil kokarcası kışı ergin evrede geçirir. Bu dönemde dökülmüş yaprak altları, taş aralıkları ve benzeri korunaklı alanlarda diyapoz durumunda kalırlar. Hava sıcaklıklarının 18–20 °C'ye ulaşmasıyla birlikte mart sonu veya nisan başında kış uykusundan uyanarak dış ortama çıkarlar. Erginler kısa sürede çiftleşir ve dişiler yumurtalarını genellikle 14 ila 28 adetlik gruplar halinde fındık yapraklarının alt yüzeyine bırakır. Bu yumurtalar 8 ila 10 gün içinde açılarak nimfler çıkar. Nimfler beş evreden geçerek yaklaşık iki ay içinde ergin hale gelir. İlk dönem nimfler yumurta kümesinin yakınında toplu şekilde beslenirken, ikinci dönemde otlar üzerinde dağınık olarak görülür. Üçüncü evreden itibaren fındık meyvelerine geçiş yaparlar ve zararlı hale gelirler.

Laboratuvar koşullarında yapılan araştırmalarda yumurta açılım oranı %96’nın üzerindedir. Gelişen bireylerin sadece yaklaşık %28’inin ergin evreye ulaşabildiği belirlenmiştir. Nimf dönemlerinin süresi ortalama 40 ila 60 gün arasında değişmektedir. Beş nimf evresinde de vücut büyüklüğü ve prothoraks genişliği kademeli olarak artış gösterir. Yumurtadan çıkan bireyler genellikle yaz ortasına kadar gelişimlerini tamamlarlar. Temmuz ayı itibarıyla yeni nesil ergin bireyler görülmeye başlar ve bu bireyler eylül sonuna kadar fındık meyveleri ve yaprakları üzerinde beslenmeyi sürdürür.

Doğal ortamda ergin bireylerde yıl içinde renk değişimleri gözlenmiştir. Kışlamış bireyler mat yeşil tonlardayken, yaz sonunda ortaya çıkan yeni nesil erginlerde yeşil ve kahverengi renk dağılımı eşit oranda gözlemlenmiştir. Yapılan çalışmalarda bireylerin sarı renge yüksek oranda yönelim gösterdiği saptanmıştır.

^{Fındık Yeşil Kokarcası'nın Yumurtalarına Ait Görsel (İl ve Tarım Orman Müdürlüğü)}

Zarar Şekli

Fındık yeşil kokarcası hem ergin hem de nimf evrelerinde fındık meyvesinde emgi yoluyla zarar meydana getirir. Zararın tipi, meyvenin gelişme dönemine bağlı olarak farklılık gösterir. Emgi sonucu oluşan başlıca zarar tipleri “sarı karamuk”, “kara karamuk”, “şekilsiz iç” ve “lekeli iç” olarak tanımlanır. Sarı karamuk, meyve henüz normal iriliğine ulaşmamışken yapılan emgiyle meydana gelir; meyve etli kısmında sararma ve kabukta çöküntülerle kendini gösterir. Kara karamuk, meyvenin irileşmesini takiben iç dolumu döneminde yapılan emgiyle ortaya çıkar; iç kısmın karararak bozulması ve kabuktan siyah sıvı sızmasıyla tanımlanır.

Şekilsiz iç zararı, özellikle meyve içi oluşum döneminde yapılan emgiler sonucu meydana gelir; meyve içi buruşuk ve çöküntülü bir yapı alır. Lekeli iç ise temmuz ayında, meyvenin olgunlaşma aşamasında meydana gelen emgiyle oluşur ve dış ticarette kalite açısından önemli kayıplara yol açabilir. Fındığın iç kalitesini bozan bu tür zararlar hem ürün miktarını hem de pazarlanabilirliğini düşürür.

^{Fındık Yeşil Kokarcası'nın Zarar Verdiği Fındık Meyvesi(İl ve Tarım Orman Müdürlüğü)}

Dağılım ve Konukçular

Fındık yeşil kokarcası Türkiye’nin fındık üretim bölgelerinde yaygın olarak bulunur. Karadeniz bölgesindeki fındık bahçelerinde popülasyon yoğunluğu yüksektir. Fındığın yanı sıra kiraz, dut, elma, narenciye, böğürtlen, saparna ve kızılağaç gibi bitkiler ile fındık bahçelerindeki yabancı otlar da konukçuları arasında yer alır. Bu nedenle sadece fındık alanlarıyla sınırlı kalmaz; çevredeki bitki örtüsüyle de ilişkili olarak yaşam alanını genişletebilir.

Popülasyon Dinamiği

Yapılan uzun süreli saha gözlemlerine göre, kışlamış ergin bireyler fındık bahçelerinde nisan ayının ikinci yarısından itibaren görülmeye başlanır. Popülasyon yoğunluğu çotanakların mercimek ve nohut büyüklüğüne ulaştığı mayıs ve haziran aylarında zirve yapar. Temmuz ayında yeni nesil erginlerin çıkmasıyla ikinci bir yoğunluk gözlenir. Nimf yoğunluğu haziran başında en yüksek seviyeye ulaşır ve eylül sonuna doğru popülasyon kaybolur.

Popülasyon dinamiği, hava sıcaklığı ve nem gibi iklimsel faktörlerden etkilenir. Nisan–eylül ayları arasında popülasyonun aktif olduğu belirlenmiştir. Yapılan çalışmalarda, zararlının gelişiminde yağış ve sıcaklık gibi meteorolojik faktörlerin doğrudan etkili olduğu gösterilmiştir.

Ekonomik Önemi

Fındık yeşil kokarcası, fındık üreticileri açısından ekonomik zarar eşiğini aşan bir türdür. Fındıkta iç doluluk oranını düşürmesi ve özellikle lekeli iç zararı oluşturması nedeniyle dış ticarette kalite standartlarını etkiler. Sakarya ili örneğinde yapılan hasat sonrası analizlerde, şekilsiz iç zararı %0.7 ile %1.9; lekeli iç zararı ise %0.5 ile %1.3 arasında değişmiştir. Bu zararlının fındık kurdu ile birlikte neden olduğu sarı karamuk ve kara karamuk zarar oranları toplamda %30’a ulaşabilmektedir. Özellikle ihracat için ayrılan partilerde bu tip zararlar büyük ekonomik kayıplara neden olabilir.

Mücadele Yöntemleri

Kültürel Önlemler

Fındık yeşil kokarcası nimflerinin erken dönemlerinde yabancı otlar üzerinde beslenmesi nedeniyle, fındık bahçelerinde yabancı ot temizliği büyük önem taşır. Bu zararlının konukçusu olabilecek bitkilerin bahçe sınırlarından uzaklaştırılması, popülasyon yoğunluğunu düşürmede etkili olabilir.

Kimyasal Mücadele

Kimyasal mücadele, zararlının popülasyon yoğunluğunun ekonomik zarar eşiğini aştığı dönemlerde önerilir. Kışlamış erginlere karşı yapılan mücadele, nisan ayının ikinci yarısında, sabah veya akşam serinliğinde bahçe ocağı altına serilen bez çarşaf yöntemiyle sayım yapılarak planlanır. 10 ocakta ortalama 1 veya daha fazla ergin görüldüğü durumda ilaçlama uygulanmalıdır. Nimf popülasyonunun yükseldiği temmuz ayının ilk yarısında ise ocak başına ortalama 1 nimf saptanırsa kapama ilaçlama yapılması gereklidir. Kimyasal mücadele önerileri, bölgesel tarım müdürlükleri tarafından belirlenen reçeteli ilaçlama esaslarına göre yürütülmelidir. Ayrıca, fındık kurdu ile yapılan mücadeleler, genellikle fındık yeşil kokarcasının kışlamış bireylerine karşı da etkili olmaktadır.

Fındık yeşil kokarcası (Palomena prasina), Türkiye’de özellikle Karadeniz Bölgesi’nde yoğun olarak yetiştirilen fındık tarımında ciddi ekonomik zararlara neden olabilen polifag bir böcektir. Hem ergin hem de nimf evrelerinde fındık meyvelerinde emgi yaparak, ürün miktarını ve kalitesini olumsuz etkileyen çeşitli zarar biçimlerine yol açar. Popülasyon gelişimi ve zararlılık düzeyi, mevsimsel koşullar ve çevresel faktörlere bağlı olarak değişkenlik gösterse de, bu türün ergin ve nimflerinin yılın belirli dönemlerinde ekonomik zarar eşiğini aşabildiği saha çalışmalarıyla ortaya konmuştur. Zarar görmüş meyvelerde sarı karamuk, kara karamuk, şekilsiz iç ve lekeli iç gibi kalite kayıpları tespit edilmiş; özellikle dış ticaret açısından önem arz eden bu kayıpların önlenmesi için mücadele zamanlamasının doğru belirlenmesi gerektiği vurgulanmıştır. Zararlının yabancı otlar üzerindeki yaşam döngüsünün göz önünde bulundurulması, mücadelede kültürel önlemlerin etkinliğini artırmaktadır. Fındık yeşil kokarcasının yönetiminde hem biyolojik hem de kimyasal mücadeleye dayanan bütünleşik yaklaşımlar, fındık üretiminde sürdürülebilir verim ve kalite açısından önem arz etmektedir.