Finik Örenyeri, Şırnak İli’nin Silopi ilçesi sınırlarında, Cizre’ye yakın Damlarca ve Eskiyapı köyleri arasında, Dicle Nehri’ne bakan sarp bir yamacın üzerinde yer alır. Yerleşme, Finik Kalesi’nin hâkim olduğu dağlık araziye yayılmış mağara evleri, sarnıçları ve kaya kabartmalarıyla bölgenin en kapsamlı arkeolojik alanlarından biridir.

^{Finik Kalesi - Şırnak (Türkiye Kültür Portalı)}

Tarihsel Süreç

Kaynaklar, yerleşimin kökenini MÖ 4000’lere kadar götürür; bu da Finik’i Mezopotamya’nın Yukarı bölgesindeki en eski höyük dışı yerleşmelerden biri yapar. Alan, Part döneminde de önemini korumuş, özellikle kalenin arka yüzündeki insan figürlü kayaya oyma kabartma bu evreye tarihlenmiştir.

Mimari ve Arkeolojik Özellikler

Saray ve Zindan Yapıları: Kale platosunda saray kalıntıları, alt teraslarında ise “zindan” olarak tanımlanan kaya odaları bulunur.

Sarnıç Sistemi: Zirvede yağmur suyunu depolayan yığma taş sarnıçlar tespit edilmiştir; bunlar bölgedeki en erken mühendislik örneklerindendir.

Mağara Evleri: Beyaz kalker kütleye oyulmuş, çok katlı ve bazılarında basamaklı erişim izleri görülen mağara konutları, hem savunma hem barınma amacıyla kullanılmıştır.

Kaya Kabartmaları

Kalenin kuzeyinde “Borzana Sitiya” olarak bilinen yüzeyde bir kadın figürü, kuzeydoğuda ise yan yana duran kadın-erkek kabartmaları yer alır. Üslup özellikleri bu kabartmaların Geç Helenistik-Erken Roma evresine (Part etkisi) işaret eder.

Yerleşim Dokusu ve Doğal Çevre

Finik, Dicle Vadisi’ne hâkim konumuyla hem stratejik hem ticari bir geçiş noktasıdır. Kale teraslarından nehir manzarası, aşağıda uzanan tarım teraslarının ve çınar kümelerinin denetimini mümkün kılar.

Güncel Durum ve Ulaşım

Örenyeri, 2024 yılında belirlenen “Finik Örenyeri-Feqiye Teyran” yürüyüş rotasının (yaklaşık 3 km) ikinci etabında yer alır. Rota yılın on iki ayında gezilebilir; zorluk derecesi 2 olarak sınıflandırılmıştır. Yerleşimde sürekli nüfus yoktur, sağlık ve altyapı hizmeti bulunmaz; telefon çekimi sınırlıdır.

Koruma ve Araştırmalar

Finik, Şırnak Çevre Düzeni Planı kapsamında arkeolojik sit statüsünde olup kaçak kazı ve doğal tahribata karşı denetim altındadır. Sistematik kazılar gerçekleştirilmemiş; alan öncelikle yüzey araştırmaları ve turizm envanter çalışmalarında belgelenmiştir.

Mağara yerleşimleri, Part-Roma evresi kabartmaları, erken sarnıçları ve stratejik konumuyla Finik Örenyeri, Dicle Vadisi boyunca Asur-Part sonrası yerleşim sürekliliğini gösteren nadir alanlardan biridir. Silopi-Cizre koridorundaki diğer ören yerleriyle bir arada düşünüldüğünde, Yukarı Mezopotamya’nın kültürel katmanlarını bütüncül biçimde yansıtan önemli bir arkeolojik mirastır.