Gayle zengil, Hakkâri mutfak kültürünün özgün ve köklü yemeklerinden biridir. Tarihsel olarak bölge halkının günlük ve özel gün sofralarında yer alan bu yemek, yalnızca lezzetiyle değil, aynı zamanda kullanılan malzemeler ve hazırlanış biçimiyle kültürel bir miras niteliği taşır. 2023 yılında Hakkâri Ticaret ve Sanayi Odası tarafından coğrafi işaret olarak tescillenmiş olan Gayle zengil, Hakkâri ili ile güçlü bir bağa sahiptir. Tescil süreci 2022 yılında başlatılmış ve 15 Kasım 2023 tarihinde tamamlanmıştır. Bu tescil, ürünün Hakkâri’ye özgü olduğunu ve yöresel üretimle hazırlanan özgün bir yemek olduğunu resmî olarak belgelemektedir.
Gayle Zengil ( Türk Patent Ve Marka Kurumu)
Ürünün Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri
Gayle zengil; yarma, köftelik bulgur, pirinç, nohut, soğan, ceviz, kurutulmuş dağ elması ve çeşitli baharatlar kullanılarak hazırlanır. Yemeğin karakteristik özelliği, mayhoş tadıdır ve bu tat Hakkâri’de “sevelok” olarak bilinen kurutulmuş elmadan gelir. Köfteler irili ufaklı yapılır; iri köftelerin içi oyularak iç harç doldurulur ve yuvarlak biçim verilir. Ayrıca, küçük misket boyutundaki köfteler de yemeğe eklenir. Tarihsel olarak Keylezengil adıyla da bilinen Gayle zengil, Hakkâri mutfak kültüründe önemli bir yere sahiptir ve coğrafi sınır ile doğrudan bir kültürel bağa sahiptir.
Üretim Süreci
Gayle zengil’in üretimi tamamen Hakkâri ilinde gerçekleştirilir. Köfte hamuru, ince köftelik bulgurun kaynar su ile şişirilip yarma ve baharatlarla yoğrulmasıyla elde edilir. Bezelere ayrılan hamur oyularak iç harç doldurulur ve yuvarlak şekilde kapatılır. İç harç, tereyağı ve ayçiçek yağında kavrulan un ve ceviz karışımı ile hazırlanır ve soğutulur; soğuk iç harç köftenin şeklini korumasını sağlar.
Pişirme aşamasında, kurutulmuş elmalar yumuşaması için kaynatılır. Ayrı bir tencerede soğan, salça ve pul biber ayçiçek yağında kavrulur, ardından kaynar su ilave edilir. Köfteler, haşlanmış nohut, pirinç, elma ve baharatlarla yaklaşık 30 dakika kaynatılır ve servis edilir.
Kültürel ve Coğrafi Bağ
Gayle zengil, yalnızca bir yemek değil, Hakkâri’nin mutfak kültürünü temsil eden bir mirastır. Coğrafi işaret tescili, bu yemeğin tüm üretim aşamalarının Hakkâri ilinde yapılması gerektiğini ve bölgesel malzemelerle özgün biçimde hazırlanmasını güvence altına alır. Ürünün kendisi veya ambalajında Gayle zengil ibaresi ve mahreç işareti amblemi bulunur; kullanım mümkün olmadığında işletmede görünür şekilde bulundurulur.
Denetim ve Koruma
Denetimler, Hakkâri Ticaret ve Sanayi Odası koordinasyonunda ve uzman kişiler tarafından yürütülür. Denetim mercileri; üretim sürecine, malzemelerin uygunluğuna ve mahreç işareti kullanımına dikkat eder. Denetimler rutin olarak yılda bir yapılır, gerekli görüldüğünde veya şikâyet durumunda ise her zaman gerçekleştirilebilir.
