Gaz Kromatografi-Kütle Spektrometresi (GC-MS), özellikle uçucu ve yarı uçucu bileşiklerin ayrılması, tanımlanması ve miktar tayininde kullanılan, gaz kromatografisi (GC) ile kütle spektrometresinin (MS) ardışık olarak çalıştığı birleşik bir analiz sistemidir. Bu teknoloji, bir karışımdaki bileşenlerin ppm (milyonda bir) veya ppb (milyarda bir) düzeyinde tespitine olanak tanır. GC-MS, analitik kimyada yüksek seçiciliği (%90–95 kütle spektrumu eşleşme doğruluğu), hassasiyeti (pikogram düzeyinde tespit limiti) ve güvenilirliği ile ön plana çıkmaktadır.
GC-MS (1)
Tarihçe ve Gelişim
Gaz kromatografisinin temelleri, 1952 yılında A. T. James ve A. J. P. Martin’in sıvı gaz kromatografi çalışmalarına dayanır. GC ve MS sistemlerinin ilk entegrasyonu ise 1959 yılında Gohlke ve McLafferty tarafından gerçekleştirilmiştir. 1970’li yıllarda ticari GC-MS cihazlarının üretilmesiyle sistem geniş kullanım alanı bulmuştur. Günümüzde yüksek çözünürlüklü Uçuş Zamanlı MS (TOF-MS), üçlü kuadrupol (Triple Quadrupole MS) ve portatif GC-MS sistemleri, bu teknolojinin evriminde önemli adımlardır.
Çalışma Prensibi
GC Ünitesi
Numune, genellikle helyum gibi inert ve düşük viskoziteli taşıyıcı gaz ile taşınarak kapiler kolona enjekte edilir. Bu kolonlar genellikle 30 metre uzunluğunda, 0.25 mm iç çapında ve 0.25 µm film kalınlığında olup polar ya da non-polar olarak seçilir. Enjektör split/splitless modlarda çalışabilir ve enjeksiyon hacmi genellikle 1–5 µL arasındadır. Kolonda ayrılan bileşenler, sırasıyla MS ünitesine aktarılır.
MS Ünitesi
İyonizasyon, genellikle 70 eV enerjili Elektron Çarpması (EI) ile gerçekleştirilir; EI sert iyonizasyon sağlarken, Kimyasal İyonizasyon (CI) gibi alternatif yöntemler yumuşak iyonlaşma sunar. CI’da metan gibi reaktif gazlar kullanılır. İyonlar, kütle/yük (m/z) oranlarına göre kuadrupol (tipik m/z aralığı: 10–1000), iyon tuzağı veya TOF analizörlerinde ayrılır. Dedektör olarak çoğunlukla elektron çoğaltıcı tüpler (EMT) kullanılır.
GC-MS (2)
Birim ve Bileşenler
Taşıyıcı Gaz: Helyum (inert, düşük viskoziteli)
Enjektör Ünitesi: Split/Splitless modlar, 1–5 µL hacim
Kapiler Kolon: Genellikle 30 m, 0.25 mm iç çap, 0.25 µm film
İyon Kaynağı: EI (sert), CI (yumuşak, metan reaktifi)
Kütle Analizörü: Kuadrupol, İyon Tuzağı, TOF
Dedektör: Elektron çoğaltıcı tüp (EMT)
Yazılım: Agilent ChemStation, MassHunter, Thermo Xcalibur
Uygulama Alanları
GC-MS çok geniş bir uygulama yelpazesine sahiptir:
- Çevre: Pestisit kalıntıları (örneğin, DDT için 0.1 ppb), hava kirliliği analizi
- Adli Bilimler: Uyuşturucu (örneğin, kokain m/z 303), toksin ve patlayıcı analizi
- Gıda: Aroma analizleri, vanilin tespiti (ISO 17025 uyumlu)
- Farmasötik: İlaç kalıntıları, metabolit analizi
- Petrokimya: Hidrokarbon profili, katkı maddesi belirleme
- Metabolomik/Biyobelirteç Analizi: Vücut sıvılarında metabolit tarama
Avantajları
Pikogram düzeyinde tespit limiti (örneğin, 10 pg/mL)
Yüksek seçicilik ve doğruluk
Kütle spektrumu ile tanımlama yeteneği
Nicel ve nitel analiz kapasitesi
Geniş spektrum kütüphaneleri (örneğin, >300.000 bileşik)
Sınırlılıkları
Uçucu olmayan bileşiklerin analizi için türevlendirme gerekebilir (örneğin, silylasyon)
Numune hazırlama süreçleri karmaşık olabilir (SPE, LLE)
Cihaz maliyeti yüksektir (yaklaşık 100.000–500.000 USD)
Enerji tüketimi fazladır ve uzman kullanıcı gerektirir.
Sonuç ve Gelecek Perspektifi
GC-MS, analitik kimyada moleküler düzeyde ayırma ve tanımlamada güçlü bir araçtır. Yeni nesil taşınabilir cihazlar, sahada hızlı analiz olanağı sunarken; yüksek çözünürlüklü sistemler, iz bileşik analizinde daha yüksek doğruluk sağlar. Metabolomik, biyobelirteç ve izotop analizleri gibi gelişen alanlarda GC-MS sistemlerinin kullanımı hızla artmaktadır.
