Gaziantep haylan kabağı reçeli, Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Gaziantep iline özgü, geleneksel bir meyve konservesi türüdür. 13 Mayıs 2024 tarihinde mahreç işaretiyle tescillenmiş olan bu ürün, Gaziantep mutfak kültürünün karakteristik öğelerinden biridir. Tescil süreci, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında yürütülmüş ve Gaziantep Büyükşehir Belediyesi tarafından gerçekleştirilmiştir.
Tanım ve Ayırt Edici Özellikler
Gaziantep haylan kabağı reçeli; Lagenaria siceraria L. türü haylan kabağı, beyaz şeker, limon ve coğrafi işaretli Antep fıstığı kullanılarak üretilen, yeşil ile açık sarı tonları arasında değişen renge sahip bir reçeldir. Ürünün meyve oranı en az %45 olup, çözünebilir kuru madde miktarı refraktometre ile en az %68 olarak belirlenmiştir. Raf ömrü iki yıldır.
Haylan kabağı, monoik çiçek yapısına ve büyük beyaz çiçeklere sahip bir bitkidir. Gaziantep ilinde ağustos ve eylül aylarında hasat edilir. Reçel üretiminde yalnızca dıştaki sert kısım kullanılır; ortadaki yumuşak ve çekirdekli bölüm ayrılır. Bu özellik, ürünün dokusal ve görsel niteliğini belirleyen temel unsurlardandır.
Hazırlanışı
Gaziantep haylan kabağı reçeli, geleneksel yöntemlerle ve belirli oranlara sadık kalınarak üretilir. Ortalama 1 kg haylan kabağından, kabakların fiziksel özelliklerine bağlı olarak yaklaşık 1 kg reçel elde edilir. Bu oran, ürünün verimliliğini ve reçel kıvamını doğrudan etkileyen bir ölçüttür.
Üretimde kullanılan bileşenler arasında haylan kabağı, beyaz şeker, limon ve coğrafi işaretli Antep fıstığı içi yer alır. Antep fıstığı içi, kaynatılarak kırmızı zarından ayrılır ve reçelde küflenme oluşmaması için iyice kurutulur. Bu işlem, ürünün raf ömrünü uzatmak ve hijyenik koşulları sağlamak açısından önemlidir.
Haylan kabağı yıkanır, yeşil dış kabuğu çok ince soyulur ve iri dişli rende ya da soyacakla dilimlenir. Reçel üretiminde yalnızca dıştaki sert kısım kullanılır; ortadaki yumuşak ve çekirdekli bölüm ayrılır. Bu seçici kullanım, reçelin dokusal bütünlüğünü ve görsel niteliğini belirleyen temel unsurdur.
Rendelenmiş veya dilimlenmiş kabak parçaları, suyu sıkıldıktan sonra üzerine kaynar su ilave edilerek orta ateşte yaklaşık 5–6 dakika haşlanır. Ardından 1 kg şeker eklenerek kaynatma işlemine devam edilir. Kabaklar şeffaf ve parlak bir görünüm aldığında limon suyu ilave edilir ve birkaç dakika daha pişirilip ocaktan alınır.
Son aşamada, kabukları soyulmuş ve kurutulmuş Antep fıstığı içi reçele eklenerek karıştırılır. Soğuyan reçel kavanozlara doldurulur ve serin bir ortamda saklanır. Ürünün raf ömrü iki yıldır.
Coğrafi Bağ ve Kültürel Konum
Gaziantep haylan kabağı reçeli, yalnızca Gaziantep ili sınırları içinde üretilmektedir. Ürünün bu coğrafi sınırla ün bağı bulunmakta olup, Gaziantep mutfağının geleneksel reçel çeşitleri arasında özel bir yere sahiptir. Bu bağlamda, üretimin tüm aşamaları yalnızca bu coğrafi sınırda gerçekleştirilmek zorundadır.
Denetim Süreci
Gaziantep haylan kabağı reçelinin üretim süreci, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi koordinasyonunda oluşturulan en az üç kişilik bir denetim mercii tarafından düzenli olarak kontrol edilir. Bu kurulda Gaziantep İl Tarım ve Orman Müdürlüğü ile Gaziantep Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği’nden ürün konusunda uzman temsilciler yer alır.
Denetimler yılda en az bir kez yapılır. Bunun yanı sıra, şikâyet üzerine veya gerekli görülen durumlarda da denetim gerçekleştirilebilir. Bu esneklik, ürünün sürekli olarak standartlara uygun şekilde üretilmesini ve tüketici güvenliğini sağlamayı amaçlar.
Denetimlerde üç temel kriter esas alınır: üretimde kullanılan bileşenlerin uygunluğu, üretim metodunun doğruluğu ve "Gaziantep Haylan Kabağı Reçeli" ibaresi ile mahreç işareti ambleminin doğru kullanımı. Bu kriterler, ürünün hem fiziksel hem de hukuki kimliğini korur.
Denetim sürecinde kamu ve özel kuruluşlardan uzman desteği alınabilir. Gerekli durumlarda hizmet satın alma yoluyla denetim kapasitesi artırılabilir. Tescil ettiren kurum, ürünün hukuki korunmasıyla ilgili süreçleri yürütmekle yükümlüdür.
