Gediz tarhanası, Türkiye'nin Kütahya ilinin Gediz ilçesine özgü, coğrafi işaretle korunan geleneksel bir tarhana çeşididir. Buğday unu, tam yağlı yoğurt, kırmızı kapya biber, kırmızı acı biber, soğan, tuz, nane ve ekşi hamurun belirli oranlarda karıştırılmasıyla hazırlanan hamurun, 21 gün fermente edilmesi ve ardından gölgede kurutulmasıyla üretilen granül yapıda bir gıdadır. Turuncu rengi ve ekşimtırak tadıyla ayırt edilen bu tarhana, Gediz’in mutfak kültüründe önemli bir yere sahiptir ve coğrafi sınırıyla ün bağı bulunan bir üründür. 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında mahreç işareti olarak 13 Mayıs 2022 tarihinde tescil edilmiştir.
Gediz Tarhanası (AA)
Özellikleri
Gediz tarhanası, kendine özgü bileşenleri ve üretim yöntemiyle dikkat çeker. Ürün %44 buğday unu, %44 kırmızı kapya biber, %3 kırmızı acı biber, %3 tam yağlı yoğurt, %3 soğan, %1 tuz, %1 nane ve %1 ekşi hamur oranlarıyla hazırlanır. Fermantasyon süreci, ürüne karakteristik ekşimtırak tadını ve turuncu rengini kazandırır. Hamur, 21-23°C sıcaklıkta gölgede kurutulur ve granül formda ambalajlanarak 12-14°C’de muhafaza edilir.
Üretim Süreci
Gediz tarhanasının üretimi, Gediz ilçesi sınırlarında gerçekleşen titiz bir süreçtir:
Ayıklama ve Yıkama: Kırmızı kapya biber ve kırmızı acı biber ayıklanır, suyla yıkanır.
Tarhana Harcının Hazırlanması: Biberler, kabuğu soyulmuş soğan ve kuru nane kıyıcı makineden geçirilerek ince şekilde kıyılır. Üzerine tam yağlı yoğurt eklenir.
Tarhana Hamurunun Hazırlanması: 500 g buğday unu, 130 g su ve 12,5 g maya karıştırılarak ekşi hamur elde edilir. Bu ekşi hamur, tarhana harcı ve ilave buğday unuyla yoğrularak yumuşak bir hamur oluşturulur.
Ana Fermantasyon: Hamur, gıdayla temasa uygun bir bezle örtülerek 23°C’de 21 gün boyunca fermente edilir. Bu süreçte hamur her gün kontrol edilir ve karıştırılır.
Kurutma: Fermantasyon sonrası hamur küçük parçalara ayrılır, gıdayla temasa uygun bir bez üzerine serilir ve 21-23°C’de gölgede kurutulur. Kuruma sırasında hamur parçaları her gün küçültülerek işlem hızlandırılır.
Öğütme: Kuruyan hamur elle ovularak inceltilir, elekten geçirilerek büyük parçalar ayrılır ve gölgede tekrar kurutulur.
Ambalajlama: Granül forma getirilen tarhana, gıdayla temasa uygun bez torbalara doldurulur ve 12-14°C’de saklanır.
Gediz Tarhanası (AA)
Coğrafi İşaret ve Denetim
Gediz Tarhanası, Gediz Ticaret ve Sanayi Odası tarafından 4 Mart 2021 tarihinde başvurusu yapılarak 13 Mayıs 2022’de mahreç işareti olarak tescil edilmiştir. Ürünün kendisi veya ambalajı üzerinde “Gediz Tarhanası” ibaresi, belirlenen logo ve mahreç işareti amblemi kullanılır. Eğer bu kullanım mümkün değilse, işletmede kolayca görülebilecek şekilde bulundurulur.
Üretim süreci, Gediz Ticaret ve Sanayi Odası’nın koordinasyonunda, Gediz İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü ve Gediz Belediyesinden temsilcilerin yer aldığı beş kişilik bir denetim mercii tarafından denetlenir. Denetimler yılda bir kez düzenli olarak yapılır; şikâyet üzerine veya gerek görülmesi durumunda ek denetimler gerçekleştirilir. Denetimlerde bileşenlerin uygunluğu, üretim metoduna bağlılık ve coğrafi işaret kullanım kuralları kontrol edilir.
Kültürel Önemi
Gediz tarhanası, Gediz ilçesinin mutfak kültüründe köklü bir geçmişe sahiptir. Yöresel malzemeler ve geleneksel yöntemlerle üretilen bu tarhana, bölgenin gastronomik kimliğinin bir parçasıdır. Coğrafi işaret tescili, ürünün kalitesini ve özgünlüğünü koruma altına alarak Gediz’in kültürel mirasına katkı sağlar.
