Gürgentepe çakıldak fındığı, Ordu ilinin Gürgentepe ilçesi sınırları içerisinde yetiştirilen ve yalnızca “Çakıldak” çeşidinden elde edilen bir fındık türüdür. Mahreç işaretiyle tescillenmiş bu ürün, bölgenin eğimli arazilerine uyumlu tarım uygulamaları, geç yapraklanma özelliği sayesinde ilkbahar donlarına karşı direnç, volkanik kökenli toprak yapısı ve yüksek yağış rejimi gibi çevresel etmenlerle karakterize edilir. Ürün, homojen çeşitlilik sayesinde yüksek iç oranı ve yağ miktarıyla dikkat çekerken; üretim, kurutma ve işleme aşamalarının tamamı Gürgentepe coğrafi sınırı içinde gerçekleştirilir. 

^{Gürgentepe Çakıldak Fındığı (Türkiye Cumhuriyeti Tarım ve Orman Bakanlığı)}

Coğrafi Sınır ve Tarımsal Koşullar

Gürgentepe çakıldak fındığı, Türkiye’nin Ordu iline bağlı Gürgentepe ilçesinde yetiştirilen ve "Çakıldak" çeşidine ait fındık türüdür. Bu ürün, 13 Ekim 2023 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından mahreç işaretiyle tescillenmiş olup, “işlenmiş ve işlenmemiş meyve sebzeler ile mantarlar” ürün grubunda yer almaktadır. Tescil işlemi, Ordu İl Tarım ve Orman Müdürlüğü tarafından yapılmıştır.

Gürgentepe ilçesi, eğimli arazilerden oluşan ve volkanik kökenli, verimli topraklara sahip bir coğrafyada yer almaktadır. Bu bölgedeki araziler, bol yağış almakta ve yabani bitkilerin çürümesiyle doğal olarak zenginleşmiş toprak yapısına sahiptir. Tarım yapılabilir alanların sınırlı olması, birim alandan yüksek verim alınması gerekliliğini beraberinde getirmiştir. Bu bağlamda, Gürgentepe ilçesinde yalnızca “Çakıldak” çeşidi fındık yetiştirilmektedir.

Bitki ve Meyve Özellikleri

Gürgentepe çakıldak fındığı, kendine verimli ağaçlardan elde edilir. Bu ağaçlar orta kuvvette dip sürgünü verme eğiliminde olup, güçlü ve dik-yayvan bir habitusa sahiptir. Yaprak açımı nispeten geç (10–15 Nisan), yaprak dökümü ise kasım sonu gibi gerçekleşmektedir. Ağaçlar ilkbahar donlarına karşı dirençli olup, düzenli yıllık verim kapasitesine sahiptir.

Ağaç Özellikleri

• Yaprak boyu: 9,50 – 14,50 cm
• Yaprak eni: 7,50 – 12,00 cm
• Yaprak sap uzunluğu: 1,00 – 2,50 cm
• Yaprak sapı kalınlığı: 0,96 – 1,39 mm

Meyve Özellikleri

• Zuruf boyu: 28,57 – 56,62 mm
• Çotanaktaki meyve sayısı: 2,29 – 2,36 adet
• İç oranı: %55,00 – %58,60
• Kabuk kalınlığı: 0,51 – 1,95 mm
• Yağ oranı: %54,50 – %57,50
• Göbek boşluğu, çift iç, siyah uçlu iç gibi kusurlara rastlanmaz veya oranları sıfıra yakındır.
• Eksik iç oranı: %2,00 – %5,00
• Çürük iç oranı: %0,00 – %1,00
• Kabuklu meyve boyutları (eni, boyu, iriliği): 13,00 – 22,51 mm arasında değişir.

Üretim Süreci

Çoğaltma ve Dikim

Gürgentepe çakıldak fındığı üretimi, Ordu ili Gürgentepe ilçesinin sınırları içinde yetiştirilen çakıldak çeşidi fındıklardan elde edilir. Bitki materyali, orta seviyede kök sürgünü verme özelliği bulunan ağaçlardan sağlanır. Çoğaltma işlemi, dip sürgünlerinin kökten ayrılması yoluyla gerçekleştirilir. Sürgünler, çepin yardımıyla çıkarıldıktan sonra dikimden önce yaklaşık 35–40 cm uzunluğunda olacak şekilde, bir göz üzerinden tırnak bırakılmaksızın ve gözün aksi yönünden budama makasıyla kesilir.

Hazırlanan bu fidanlar, bekletilmeden doğrudan dikilir. Genellikle sonbahar döneminde gerçekleştirilen dikim işlemi, kış mevsimi boyunca oluşan emici köklerin gelişimini destekler. Bu, fidanların çevre koşullarına adaptasyon sürecini kolaylaştırır. Tutmayan fidanların belirlenmesi için yaklaşık 1,5–2 ay beklenir; uygun olmayan bireylerin yerine ocak-şubat aylarında yenileri dikilir.

Dikim Sistemi ve Mesafeleri

Yetiştiricilikte "ocak dikim sistemi" uygulanır. Ocaklar, 6 × 4 m veya 6 × 5 m mesafelerle tesis edilir. Dekar başına 30–40 ocak yerleştirilir ve her bir ocakta 10–14 dal bulunur. Dikim çukurları, işlemin en az bir ay öncesinde 120 cm çap ve 60 cm derinlikte hazırlanır. Ocak başına 4–6 fidan, çukur kenarından 10 cm içeriye, 45–50 cm aralıklarla yerleştirilir. Döllenme için Yağlı ve Allahverdi çeşitlerinden yararlanılabilir.

Şekil Budamaları ve Ağaç Oluşumu

Dikimi izleyen ilk gelişme yılında müdahale yapılmaz. İkinci yılın ilkbaharında, gözler uyanmadan önce fidanlar toprak seviyesinden budanır ve kesim noktaları aşı macunu ile kapatılır. Yaklaşık iki ay sonra gelişen sürgünlerden yalnızca dışa dönük olanlar bırakılır; diğerleri çıkarılır.

Takip eden yıllarda dalların yüksekliği ve konumları belirlenerek dallar arasında katmanlı yapı oluşturulur. Bu sistemde, beşinci yılın sonunda her biri üzerinde iki kat ve tali dallar taşıyan 6 ana daldan oluşan, ortası açık ve dışa yönelen bir yapı meydana gelir. Budama işlemleri sonbaharda yapılır; bu dönem, fizyolojik faaliyetlerin azaldığı ve yaprak dökümünün tamamlandığı zamana denk gelir. Ayrıca, ocak sistemi nedeniyle dipten çıkan istenmeyen sürgünlerin her yıl mayıs-haziran ve eylül-ekim aylarında iki kez temizlenmesi gerekir. Verim çağındaki ağaçlarda ise zararlı, yaşlanmış veya içe büyüyen dallar ayıklanır ve yerlerine gelişim gösteren yeni sürgünler yönlendirilir.

Toprak İşleme ve Gübreleme

Bahçe tesisinde ilk aşamada, organik madde içeriğini artırmak amacıyla dekara 3–5 ton çiftlik gübresi uygulanır. Gübrenin yanı sıra, toprak analizine dayalı olarak kireç de uygulanır ve bu karışım en az 20 cm derinliğe çapalanarak toprağa karıştırılır. Temel gübreleme işlemi, fosforlu ve potasyumlu gübrelerin dikim çukurlarına verilmesiyle tamamlanır.

Verim çağına ulaşmış ağaçlar için önerilen gübreleme yöntemleri şunlardır:

• Azot: Tavsiye edilen miktarın yarısı mart ayında, kalanı mayıs sonunda uygulanır. Dal uçları altına 30–40 cm genişliğindeki banda serpilir ve toprağa karıştırılır.
• Fosfor: Üç yılda bir, kasım–şubat arasında uygulanır.
• Potasyum: İki ila üç yılda bir verilir; 15–25 cm derinliğindeki 16–32 çukura eşit şekilde dağıtılır.
• Kireç: Her 3–5 yılda bir, ekim–kasım döneminde uygulanır.
• Ahır gübresi: 3–4 yılda bir, kasım–mart aralığında ocak diplerine verilir.
• Mikro elementler (Mg, Fe, B vb.): Mayıs–temmuz döneminde 15–20 gün arayla yapraktan 2–3 kez püskürtülerek ya da yapraklanmadan önce topraktan tek seferlik olarak uygulanır.

Yabancı Ot Temizliği ve Hasat

Yüksek yağışlı iklim nedeniyle bahçelerde yabancı ot ve diken yoğunluğu gözlenmektedir. Hasat öncesinde bu bitkilerin temizlenmesi gereklidir. Gürgentepe çakıldak fındığı, geç olgunlaşan bir üründür. Hasat zamanı eylül ayı olarak belirlenmiştir.

Olgunluk göstergeleri şunlardır:

• Zuruf renginin sararması ve kızarması,
• Meyvelerin zuruf içinde oynamaya başlaması,
• Sert kabuğun %75 oranında renk değişimi göstermesi,
• Dalların sallanmasıyla meyvelerin çoğunun dökülmesi.

Hasat Yöntemleri ve İşleme Süreci

Hasat genellikle elle yapılmakta, daldaki meyveler tek tek toplanmaktadır. Sıyırma yöntemine başvurulmaz. Eğimi az olan arazilerde, silkme yöntemiyle yere düşürülen meyveler yerden toplanır. Çotanaklar sepet veya çuvallarla harman alanlarına taşınır. Harman yerleri genellikle çayırlık, hafif eğimli ve sert zeminlidir.

Çotanaklar burada 10–15 cm kalınlığında serilerek 3–5 gün boyunca güneşte kurutulur ve düzenli olarak çevrilir. Kuruyan çotanaklar patoz makinesiyle ayrıştırılır. Ayıklanan fındıklar bez serili (veya betonda doğrudan) harmanlara serilir ve 2–4 cm kalınlığında yayılarak 3–4 gün boyunca tekrar kurutulur. Daha sonra vantilatörle temizlenir ve yabancı maddelerden arındırılır. Son aşamada fındıklar çuvallanır, ağızları dikilerek depolanmak veya pazarlanmak üzere hazır hale getirilir.

Depolama Şartları

Kurumuş kabuklu fındıkta maksimum nem oranı %12, iç fındıkta ise %6'dır. Depo ortamının serin, kuru ve havalandırılabilir olması gerekmektedir. Bir yıl boyunca kalite bozulmadan muhafaza edilebilir. Uzun süreli depolama için 2–4,5 °C sıcaklık ve %55–60 bağıl nem değerlerine sahip ortamlar tercih edilmelidir. Sıcaklık artışı acılaşma riskini, nem artışı ise küflenme olasılığını yükseltmektedir.

Denetim ve Koruma

Gürgentepe çakıldak fındığı üretiminde coğrafi işaret korumasının sağlanması amacıyla denetimler, Ordu İl Tarım ve Orman Müdürlüğü’nün koordinasyonunda yürütülmektedir. Denetim faaliyetleri; Ordu Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Gürgentepe İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü, Gürgentepe Ziraat Odası ve Ordu İl Tarım ve Orman Müdürlüğü bünyesinde görev yapan, ürün hakkında teknik bilgi sahibi dört uzmandan oluşan bir denetim birimi tarafından gerçekleştirilmektedir.

Bu denetimler yılda en az iki kez planlı şekilde uygulanmakta; gereksinim duyulması halinde ya da yapılan şikâyetler üzerine zaman kısıtlaması olmaksızın ek denetimler yapılabilmektedir. Denetim faaliyetleri iki ana başlık altında yürütülür:

Bahçe Denetimleri

Bu kapsamda, Gürgentepe ilçe sınırlarında yer alan bahçelerde yalnızca Çakıldak çeşidi fındık ağaçlarının yetiştirilip yetiştirilmediği; fidan üretimi, bakım ve hasat süreçlerinin belirlenmiş üretim metoduna uygunluğu kontrol edilir. Ayrıca kurutma işleminin coğrafi sınırlar içerisinde gerçekleştirilip gerçekleştirilmediği değerlendirilir.

Ürün ve Piyasa Denetimleri

Ürünlerin, teknik tanımda belirtilen (Tablo 2) fiziksel ve kimyasal özelliklere uyumu denetlenir. Ayrıca ambalaj veya ürün üzerinde kullanılan “Gürgentepe Çakıldak Fındığı” ibaresi ile birlikte mahreç işareti ambleminin doğru ve usule uygun biçimde yer alıp almadığı kontrol edilir.

Denetim birimi, ihtiyaç duyulması halinde kamu ya da özel sektöre ait kurum ve kuruluşlardan uzman desteği alabilir veya hizmet satın alabilir. Tescil ettiren kurum, tescile konu hakların korunması ve gerektiğinde yasal işlemlerin yürütülmesiyle sorumludur.