Senegal’de İslam’ın toplumsal düzlemdeki görünümü, büyük ölçüde tasavvufî tarikatlar aracılığıyla kurumsallaşmıştır. Bu tarikatların uygulamaları, bireysel ibadet biçimlerinin ötesinde kolektif pratikleri de içermektedir. Bu bağlamda öne çıkan ritüellerden biri, Hadaratu’l Cuma adıyla bilinen toplu zikir uygulamasıdır. 1902 yılında başlatılan bu ritüel, günümüze kadar kesintisiz biçimde devam ettirilmiş ve Senegal’deki dinî hayatın düzenli bir parçası hâline gelmiştir.

^{Hadaratu'l Cuma'da Bir Araya Gelmiş Kişilerin Zikir Çekmesi (Anadolu Ajansı)}

Tarihsel Arka Plan

Hadaratu’l Cuma, Ticanîlik (Tijāniyya) tarikatına bağlı bir ritüeldir. Tarikat 18. yüzyılda Kuzey Afrika’da ortaya çıkmış, 20. yüzyılda ise Batı Afrika’da güçlü bir örgütlenme yapısına ulaşmıştır. Senegal’de bu pratiğin kurumsallaşması, El Hadji Malick Sy’nin öncülüğünde 1902’de Dakar’daki bir camide başlatılan uygulamayla gerçekleşmiştir. Hadaratu’l Cuma zikri, o tarihten itibaren süreklilik arz eden bir toplu ibadet pratiği olarak yerleşmiştir.

^{Hadaratu'l Cuma'nın Başlatıldığı Camii (Anadolu Ajansı)}

Ritüelin İcrası

Hadaratu'l Cuma, belirli bir ritüel düzenine göre gerçekleştirilmektedir. Meclis, topluca salavat okunmasıyla başlamakta ve katılımcıların cami içerisinde halka oluşturmasıyla devam etmektedir. Bu halka düzeni, zikrin eşzamanlı ve uyumlu bir şekilde icrasına imkân tanımaktadır. Ritüelin merkezinde, topluca yüksek sesle tekrar edilen “Lâ ilâhe illallah” zikri bulunmaktadır. Bu tekrar, topluluğun aynı anda ve aynı ahenkle Allah’ın adını anmasına dayanır. Hadaratu'l Cuma, cuma günleri öğle ile ikindi namazı arasında düzenli olarak yapılmaktadır ve bu konumuyla cuma ibadetlerinin bir parçası hâline gelmiştir.

^{Hadaratu'l Cuma için Bir Araya Gelmiş Kişiler (Anadolu Ajansı)}

Toplumsal Bağlam

Senegal nüfusunun büyük bir bölümü Müslümandır ve bu nüfusun bir kısmı tarikatlara mensuptur. Ticanîlik, Muridîlik ve Kadiriye gibi tarikatlar, ülkenin dini ve sosyal yapısında da yer edinmiştir. Hadaratu’l Cuma, bu yapının içerisinde, düzenli biçimde icra edilen bir toplu zikir ritüeli olarak konumlanmaktadır. Böylece ritüel, tarikat geleneklerinin kurumsallaşmış biçimlerinden biri olarak Senegal’deki dinî pratikler arasında yer almaktadır.

^{Hadaratu'l Cuma Kapsamında İbadet Eden Kişiler (Anadolu Ajansı)}

Küresel Çerçeve

Ticanîlik, 21. yüzyılda Batı Afrika sınırlarını aşarak Avrupa, Kuzey Amerika ve Asya’da da örgütlenme imkânı bulmuştur. Bu süreç, Senegal merkezli dinî pratiklerin diasporada da sürdürülmesini mümkün kılmıştır. Uluslararası akademik çalışmalarda, Ticanîliğin yeni zâviyeler aracılığıyla farklı bölgelerde yerleştiği, toplantılar düzenlediği ve modern iletişim araçlarını kullanarak geniş kitlelere ulaştığı belirtilmektedir. Hadaratu’l Cuma da bu bağlamda, hem Senegal’de tarihsel olarak yerleşmiş bir uygulama hem de farklı coğrafyalarda sürdürülen bir tarikat pratiği olarak kayda geçmiştir.

Netice olarak Hadaratu’l Cuma, Senegal’de Ticanîlik geleneğinin düzenli dinî pratiklerinden biri olarak 1902’den günümüze kadar devam eden bir zikir âdetidir. Salavatla başlayan ve “Lâ ilâhe illallah” zikriyle devam eden belirli bir icra düzenine sahiptir. Cuma günleri öğle ile ikindi namazı arasında gerçekleştirilen bu toplu zikir, Senegal’de tarikat geleneklerinin sürekliliğini ortaya koymakta ve Ticanîliğin küresel ölçekte yayılımı içinde yer almaktadır.