Hakkâri doğaba, Hakkâri iline özgü, et ve yoğurt temelli geleneksel bir yemektir. Mevlit, düğün ve taziye gibi toplumsal buluşmalarda ikram edilen bu yemek, Hakkâri’nin kültürel ve mutfak mirasının önemli bir parçasıdır. 19 Aralık 2017 tarihinde mahreç işaretiyle tescillenmiş ve 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında korunmaya alınmıştır. Tescil başvurusu Hakkâri Aşçılar ve Pastacılar Derneği tarafından yapılmıştır.

Tarihçe ve Kültürel Bağlam

Doğaba, yaklaşık 150–200 yıl önce Hakkâri’deki toplumsal ihtiyaçlardan doğmuştur. Geçimini tarım ve hayvancılıkla sürdüren halk, özellikle sonbahar ve kış aylarında yapılan düğünlerde kalabalık misafir gruplarına yemek ikram etme geleneğini sürdürmekteydi. Ekonomik duruma göre kavurma ya da etsiz Devin (Hakkâri Ayran Aşı) sunulurken, orta gelirli aileler bu iki yemeğin arasında bir çözüm olarak doğabayı geliştirmiştir. Zamanla lezzeti ve doyuruculuğuyla halk arasında kabul görerek Hakkâri mutfağında yerini almıştır.

Ayırt Edici Özellikleri

Doğabayı benzer yemeklerden ayıran temel unsur, Hakkâri’ye özgü koyun yoğurdunun kullanılmasıdır. Bu yoğurt, yazlık ve kışlık olarak farklı usullerde üretilir ve bölgeye has bir tada sahiptir. Ayrıca yemekte yalnızca Hakkâri yöresinde yetişen ve pünge ile catır-cate olarak adlandırılan yabani nane türleri kullanılır. Etli köfte ve kemikli koyun eti birlikte kullanılarak zengin bir içerik elde edilir. Yemeğin üzerine dökülen salçalı ve baharatlı sos, lezzet katmanını tamamlar.

Üretim Yöntemi

Doğabanın hazırlanışı çok aşamalıdır. Yağsız koyun kıyması, ince bulgur ve baharatlarla yoğrularak misket büyüklüğünde köfteler hazırlanır. Kaburga kısmından alınan kemikli koyun eti haşlanır. Koyun yoğurdu çırpılarak ılık suyla açılır ve kaynatılırken içine yarma buğday eklenir. Ardından köfteler ve haşlanmış etler tencereye katılır. Pişirme işlemi kısık ateşte tamamlanır. Serviste üzerine Hakkâri koyun tereyağı (Nivişk) ile hazırlanan salçalı sos gezdirilir.

Coğrafi Sınır ve Üretim Koşulları

Doğabanın özgünlüğünü koruyabilmesi için üretiminde kullanılan yoğurdun Hakkâri koyun yoğurdu olması ve yalnızca Hakkâri’de yetişen pünge ile catır-cate nanelerinin kullanılması zorunludur. Diğer malzemeler genel gıda güvenliği ve hijyen standartlarına uygun olduğu sürece ülke genelinden temin edilebilir.

Denetim

Ürünün tescile uygun biçimde üretilip pazarlanması, yılda en az bir kez denetim merci tarafından kontrol edilir. Bu merci; Hakkâri Aşçılar ve Pastacılar Derneği, Hakkâri Ticaret ve Sanayi Odası, Hakkâri Belediyesi, Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı ve Hakkâri Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü temsilcilerinden oluşur. Gerekli görülen durumlarda ek denetimler yapılabilir ve hukuki süreçler yürütülebilir.