Anadolu’nun kalbinde, M.Ö. 2. binyılda yükselen Hitit İmparatorluğu yalnızca siyasi ve askeri gücüyle değil, kültürel çeşitliliğiyle de dikkat çekmiştir. Başkent Hattuşa’dan çıkan on binlerce tablet, bu uygarlığın çok dilli bir yapıya sahip olduğunu ortaya koyar. Farklı etnik toplulukların bir arada yaşadığı bu imparatorlukta, birden fazla dil günlük yaşamda, dini ritüellerde ve diplomatik yazışmalarda kullanılmıştır.
Hititçe: Resmi Dil
Hititlerin kendi dilleri olan Hititçe (ya da “Nesili”), imparatorluğun resmi diliydi. Hint-Avrupa dil ailesine mensup bu dil, Boğazköy’deki tablet arşivlerinde en çok kullanılan dil olarak karşımıza çıkar. Kanunlar, siyasi antlaşmalar, kraliyet fermanları ve idari belgeler genellikle Hititçe yazılmıştır. Bu özelliğiyle devlet yönetiminin temel taşı olmuştur.
Karkamış Antik Kenti'ndeki Hitit Eserleri (Karkamış Belediyesi)
Hattice: Anadolu’nun Kadim Sesi
Hititlerden çok daha önce Anadolu’da var olan Hattice, yerli Hattilerin dilidir. Hititler bu dili günlük yaşamlarında kullanmamış, ancak dini ritüellerde saygıyla korumuşlardır. Tabletlerde “Hattili” ifadesiyle belirtilen ilahiler, bu eski dilde söylenmiştir. Bu durum, Hititlerin fethettikleri halkların inançlarına duyduğu saygıyı gösterir.
Luvice: Anadolu’nun Güney ve Batısında
Luvice, Hitit İmparatorluğu’nun en yaygın ikinci diliydi. Hem çivi yazısıyla hem de hiyerogliflerle kaydedilmiş olan Luvice, Batı ve Güney Anadolu’daki Arzava, Mira ve Kizzuwatna gibi bölgelerde konuşuluyordu. Dini törenlerde de önemli bir yer tutan bu dil, “Luwili” ifadesiyle metinlerde açıkça belirtilmiştir. Luvice, Geç Hitit krallıkları döneminde de anıtsal yazıtlarda varlığını sürdürmüştür.
Palaca: Pala Ülkesinin Dili
Kastamonu yöresinde konuşulan Palaca, Hitit arşivlerinde özellikle dini metinlerde yer alır. Günlük idari yaşamda çok kullanılmamış olsa da ritüellerde korunan dillerden biri olmuştur. Bu durum, imparatorluğun farklı toplulukların inançlarını resmi kayıtlara yansıttığını gösterir.
Karkamış'ta Bulunan Hitit Yazıtları (Karkamış Belediyesi)
Hurrice: Doğudan Gelen Etki
Hititlerin komşuları olan Hurri topluluklarının dili Hurrice, imparatorluğun panteonuna ve mitolojisine derin etkiler bırakmıştır. Birçok mitolojik metin Hurrice kaynaklardan esinlenmiş, dini literatüre Hurrice dualar ve ritüeller girmiştir. Bu dil, Hitit kültürünün çok uluslu yapısını en iyi yansıtan örneklerden biridir.
Kalaşma Dili: Yeni Bir Keşif
Son yıllarda yapılan arkeolojik çalışmalar, Hititlerin çok dilliliğini daha da zenginleştirdi. 2023’te Hattuşa’da bulunan bir tablette, daha önce bilinmeyen Kalaşma dili tespit edildi. Bu dilin, Bolu-Gerede civarında konuşulmuş olabileceği düşünülüyor. Bu keşif, Hititlerin Anadolu’nun farklı halklarını panteonlarına ve resmi kayıtlarına dahil etme geleneğini bir kez daha doğruladı.
Akadca: Diplomasi ve Uluslararası İlişkiler
Hititler, kendi dilleri dışında diplomatik yazışmalar için Mezopotamya kökenli Akadcayı kullandılar. Mektuplar, antlaşmalar ve diplomatik belgeler bu dilde yazıldı. Böylece Akadca, dönemin “uluslararası dil”i konumuna geldi.
Hitit İmparatorluğu, yalnızca bir devlet değil, aynı zamanda bir diller mozaiğiydi. Resmi belgeler Hititçe yazılırken; dini törenlerde Hattice, Luvice, Palaca ve Hurrice; diplomatik yazışmalarda ise Akadca tercih ediliyordu. Üstelik yeni keşfedilen Kalaşma dili, bu çeşitliliği daha da artırıyor. Çok dillilik, Hititlerin hem siyasi güçlerini hem de kültürel kapsayıcılıklarını yansıtan en önemli unsurlardan biri olarak karşımıza çıkmaktadır.