Honaz kirazı, Denizli ilinin Honaz ilçesinde 1900’lü yıllardan bu yana yetiştirilen, iri ve sert yapılı meyvesiyle tanınan yerel bir kiraz çeşididir. 0900 Ziraat çeşidinin Kuşkirazı (Prunus avium) ve İdris (Prunus mahaleb) gibi dayanıklı anaçlara aşılanmasıyla elde edilir. Uzun saplı, çatlamaya dirençli ve tatlı meyve etine sahiptir.

Coğrafi Yayılım

Honaz kirazı, Denizli ili Honaz ilçesinde yetiştirilen ve 1900’lü yılların başlarından itibaren bölge halkı için önemli bir geçim kaynağı haline gelmiş tarımsal bir üründür. Coğrafi işaret olarak “menşe adı” tesciliyle korunmaktadır. Üretim alanı, Honaz Dağı’nın kuzey yamaçlarında yer alan Honaz ilçesi ile sınırlıdır. Honaz Kirazı, bu özgün coğrafyada oluşan mikro-klima, yerel üretim teknikleri, toprak yapısı ve iklim koşulları nedeniyle belirgin fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip bir ürün niteliği kazanmıştır.

Botanik Özellikler ve Anaçlar

Honaz kirazı üretiminde 0900 Ziraat çeşidi kullanılmakta, bu çeşidin aşılandığı anaçlar ise Kuşkirazı (Prunus avium), İdris (Prunus mahaleb) ile klonal anaçlardan Mazzart f 12/1, SL-64 (St. Lucie 64), Gixela-5, Ma x Ma 14 ve Tabel/Edabriz’dir. Honaz’da üreticiler dışarıdan köklü aşılı fidan kabul etmemekte, bölge içi üretim ve çoğaltım esas alınmaktadır.

Meyve Özellikleri

Honaz kirazının meyvesi iri ve sert yapıdadır; etli kısmı tatlıdır. Çatlamaya karşı dayanıklı olması, uzun sapı ve yeşil sap rengi ayırt edici özelliklerdendir. Uygun saklama koşullarında uzun süre muhafaza edilebilmektedir. Fiziksel ölçütler açısından 1 kg’daki tane sayısı 71-125 arasında değişirken, bir tanesinin ağırlığı 8-14 gram, uzunluğu 21-26 mm ve genişliği 22-26 mm arasında ölçülmüştür. Et/çekirdek oranı 9,9–12,7, suda çözünebilir kuru madde miktarı (SÇKM) %15,6–19, şeker oranı %13–16 ve meyve eti sertliği 43–53 g aralığındadır.

Ekolojik Faktörler

Honaz kirazının üretim alanı, kuzeyde Aksu Çayı ve güneyde Honaz Dağı ile çevrili bir vadide yer almaktadır. 2571 m yüksekliğe sahip Honaz Dağı’nın ve çevresindeki orman örtüsünün oluşturduğu mikro-klima, özellikle meyvenin olgunlaşma döneminde sıcaklık dalgalanmalarını düzenler. Bu mikro-klima, kirazların su kaybını azaltır, ani olgunlaşmaları engeller ve çatlama oranını %2’nin altında tutar. Kiraz bahçelerinin yamaç arazilerde yer alması, radyasyon donlarını ve ilkbahar geç donlarını minimize etmektedir. Güneşlenme süresinin yeterli oluşu da olgunlaşma sürecini desteklemektedir.

Toprak yapısı tuzsuz ve yüksek oranda kireçlidir. Sulamada kullanılan su kaynak suyu niteliğindedir ve içme suyu olarak da kullanılmaktadır. Bu özellik, meyvenin lezzet, aroma ve sertliğini olumlu yönde etkilerken özgün rengini kazanmasında da rol oynamaktadır. Toprakların büyükbaş hayvan gübresiyle zenginleştirilmesi, poroziteyi artırmakta ve bitki gelişimini desteklemektedir.

Yetiştirme ve Üretim Yöntemi

Aşılı fidanlar, sonbahar ya da ilkbahar mevsiminde toprakla buluşturulur. Dikim öncesi kök tuvaleti yapılır, fidanlar çıkarıldıkları derinliğe dikilir. Budama işlemlerinde “merkezi lider” sistemi benimsenir. Bu sistemde, fidanın tepesi topraktan 75-85 cm yükseklikten kesilir ve kontrollü sürgün gelişimi sağlanarak taç oluşumu yönlendirilir. Dal açılarının genişletilmesi, erkencilik ve meyve verimini olumlu etkiler. Toplamda 4-5 kat ve 17-21 yan dal oluşumu hedeflenir.

Toprak işleme derin yapılmaz, ilkbahar ve sonbaharda havalandırma ve yabancı ot kontrolü gerçekleştirilir. Sulamada en ideal sistem damla sulamadır; salma sulama yapılan alanlarda suyun doğrudan ağaç gövdesine temas etmemesine dikkat edilir. Hasattan hemen önce sulama yapılmaz çünkü bu işlem meyve kalitesini olumsuz etkiler. Hasat sonrası sulama, yeni çiçek gözlerinin gelişimi için uygulanır.

Gübreleme

Gübreleme işlemleri toprak ve yaprak analizlerine dayalı olarak yürütülmektedir. Topraktaki kireç oranı yüksek olduğundan, toprakta denge sağlamak amacıyla kükürt uygulaması yapılır. İki yılda bir dekara 2-3 ton yanmış ahır gübresi önerilir. Fosforlu ve potasyumlu gübreler sonbaharda, azotlu gübreler ise ilkbahar, çiçek dökümü sonrası ve hasat döneminde olmak üzere üç aşamada uygulanır. Yaprak gübreleri ise bitki besin maddesi eksikliğine bağlı olarak 2-3 kez kullanılır.

Hasat

Honaz kirazı, Mayıs ve Haziran aylarında, sabah erken saatlerde saplı şekilde elle hasat edilir. Hasat sırasında gelecek yılın meyve gözlerine zarar verilmemesi esastır. Toplanan meyveler gölgede ve serin koşullarda muhafaza edilir.

Denetim ve Koruma

Honaz kirazının üretim, etiketleme ve ambalajlama süreçleri, Honaz Ziraat Odası koordinasyonunda oluşturulan dört kişilik bir denetim kurulu tarafından yılda üç kez denetlenir. Bu denetimlerin en az ikisi hasat döneminde (Mayıs-Haziran), biri ise hasat öncesinde gerçekleştirilir. Gerektiğinde veya şikâyet halinde ek denetimler yapılabilir. Denetim kapsamında ürünün menşei, fiziksel özellikleri, üretim yöntemi ve menşe adı ambleminin uygun kullanımı kontrol edilir. Gerekli görülen analizler, Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlı laboratuvarlar veya akredite özel laboratuvarlarda yapılmaktadır. Tescil ettiren kuruluş, ürünle ilgili hukuki koruma süreçlerini yürütmekle yükümlüdür.