Horon, Türkiye’nin Karadeniz Bölgesi’nde, özellikle Doğu Karadeniz’de Rize, Trabzon, Artvin ve Giresun illerinde yaygın olarak oynanan geleneksel bir halk oyunudur. Toplumsal yaşamın çeşitli alanlarında yer bulan horon; düğün, nişan, yayla şenlikleri, asker uğurlamaları ve bayramlar gibi etkinliklerde icra edilmektedir. Kadınlar ve erkekler tarafından birlikte veya ayrı ayrı oynanabilir.

Tanım ve Genel Özellikler

Horon, ritmik yapısı, hızlı figürleri ve topluca oynanması ile tanımlanan bir halk oyunudur. Genellikle el ele, omuz omuza ya da kol kola halka oluşturularak oynanır. Figürler arasında diz kırma, ayak vurma, omuz ve kol hareketleri yer alır. Oyunun temposu zaman içinde artabilir ve son bölümlerinde hızlanabilir. Oyunlar, çoğunlukla kemençe, tulum, davul-zurna ve kaval gibi çalgılarla icra edilir. Horonlar sözlü veya yalnızca çalgı eşliğinde oynanabilir.

Köken

Horon sözcüğünün kökeni hakkında çeşitli görüşler bulunmaktadır. Bazı kaynaklarda, Yakut Türkçesindeki “hor, kor, hori” kelimelerinin “tekrar etmek” ve “sıra ile vurmak” anlamlarına geldiği, bu kelimelerin zaman içinde “horon” biçimine dönüştüğü ifade edilmektedir. Derleme Sözlüğü’nde “horum” ve “horom” biçiminde geçen sözcükler ise Doğu Karadeniz'de mısır sapı ya da ot yığınları için kullanılmakta olup, bu dizilişlerin horon halkasına benzemesi nedeniyle bağlantı kurulmaktadır.

Sosyal Yaşamdaki Yeri

Horon düğünler, yayla göçleri, yayla geceleri, balıkçı tekneleri gibi çeşitli ortamlarda oynanır. Geçmişte birkaç gün süren düğünlerde uzun süreli olarak icra edilen horonlar, günümüzde daha çok şehir merkezlerinde yapılan düğünlerin belirli bölümlerinde oynanmaktadır.

Horon oyunları kadınlar, erkekler ve farklı yaş grupları tarafından oynanabilir. Kadınlar arasında oynanan horonlarda tempo daha düşük olup, figürlerde yere inme gibi hareketler daha az yer alır. Kadın horonlarında “nanay” adı verilen sözlü tekrarlar, karma oyunlarda ise “atma türkü” biçiminde sözlü bölümler bulunabilir. Hemşin horonlarında ise tulum eşliğinde “fora” olarak adlandırılan sözlü bölümler icra edilir.

^{Horon (Anadolu Ajansı)}

Horonun Yapısal Özellikleri

Horon, dairesel düzende ve ritmik bir yapı içerisinde oynanır. Oyuncular el ele, omuz omuza ya da parmak uçlarıyla tutuşarak sıralanır. Oyunun yönü genellikle saat yönündedir. Kolların kaldırılıp indirilmesi, ayakların yere sertçe vurulması, diz kırma, sıçrama ve vücut salınımları oyunun temel figürlerindendir. Oyuncuların beden hareketleri doğrudan günlük yaşamdan esinlenmiştir. Örneğin, kürek çekme, ağ atma, dar patikalarda yürüyüş ve acele hareket etme davranışları, horon figürlerinde gözlemlenebilir.

Komutlar

Horon sırasında oyunu yöneten kişi, genellikle “horon başı” olarak adlandırılır. “Yüksek oyna”, “al oyna yüksel”, “kalk yürü”, “al da yüksel” gibi komutlarla oyuncular yönlendirilir. Bu komutlar ayak, kol ve vücut hareketlerinin koordinasyonunu sağlar.

Çeşitleri

Karadeniz Bölgesi’nde birçok horon çeşidi bulunmaktadır. Farklı kaynaklarda 50’ye yakın türden söz edilse de aynı horonun çeşitli adlarla anılması ve küçük varyasyonlarla oynanması bu sayının değişmesine neden olmaktadır. Rize yöresine ait bazı horon türleri aşağıda sıralanmıştır:

• Alika / Allika Horonu: Pazar ve Ardeşen çevresinde tulum eşliğinde oynanır. Dört figürden oluşur.
• Atlama Oyunu: Sıçramalı figürlerle oynanır.
• Bakoz Horonu: Ağır tempolu bir horondur.
• Çarişka Horonu: Yavaş tempolu bir oyun olup sabit figürlere sahiptir.
• Hemşin Horonu: Tulum eşliğinde, duraklamalı figürlerle oynanır.
• İki Ayak Oyunu: Karşılıklı iki kişi tarafından oynanır, dönüş hareketleri içerir.
• Ortaköy Horonu: Diz kırma ve ayak atma hareketleri öne çıkar.
• Mehmetina Horonu: Üç figürle icra edilir.
• Millet Horonu: Düzenli duruş içeren, komutla oynanan bir horondur.
• Noktalı Anzer Horonu: Sol ayakla yapılan ileri-geri hareketlerle tanımlanır.
• Papilat Horonu: Yavaş tempolu, yere iniş ve ani duruş figürleri içerir.
• Rize Horonu: Sağ ayakla sert yere basma ve diz çekme hareketleri içerir.
• Sallama Oyunu: Ayak ritimlerine dayalı bir horondur.
• Sçano Horonu: Hemşin bölgesine ait, ağır tempolu bir oyundur.
• Sıksaray: Hızlı figürler içeren bir horondur.
• Titreme Horonu: Tüm figürlerin titreme hareketiyle yapıldığı horondur.
• Yüksek Hemşin Horonu: Yavaş başlayıp hızlanan figürlerle oynanır.

Müzik ve Ezgi Özellikleri

Horonlara genellikle kemençe, tulum, davul-zurna ve kaval eşlik eder. Bölgelere göre farklılık gösteren çalgı tercihleri, hem horonun ritmini hem de temposunu belirler. Özellikle Hemşin bölgesinde tulum tercih edilirken, sahil kesimlerinde kemençe yaygındır.  Horon türkülerinin büyük bölümü anonimdir ve mani biçimindedir. Ezgiler çoğunlukla aksak usulde olup 5/8, 7/16, 9/16 gibi ölçülerde yazılmıştır. Bazı ezgilerde birden fazla ölçü bir arada kullanılabilir. Sözlü bölümlerde “yar”, “nazlı yar”, “sevdiğim” gibi ifadeler bulunabilir.

Coğrafi ve Kültürel Bağlam

Bölgenin dağlık yapısı, halk oyunlarının uzun süre dış etkilerden uzak şekilde sürdürülmesine katkı sağlamıştır. Horonun bu bağlamda geleneksel yapısını koruduğu gözlemlenmektedir. Bazı bölgelerde kurulan halk oyunları ekipleri, çeşitli festivallerde horon icra ederek oyunun tanıtımına katkıda bulunmaktadır.

^{Horon nasıl oynanır? (Youtube/Folklor Kültür ve Sanat)}