İpsala pirinci, Edirne'nin İpsala ilçesinde yetiştirilen ve menşe adıyla coğrafi işaret tesciline sahip bir pirinç çeşididir. Bu ürün, İpsala Ovası’nın alüvyal ve tuzlu toprak yapısı ile deniz etkisindeki iklim koşullarında yetiştirilen çeltiklerden elde edilir. Taneleri iri, camsı ve mat görünümlü olup uzunluğu 6,2–7,1 mm, genişliği ise 2,6–3,1 mm arasında değişir. 

Coğrafi Sınır ve Doğal Ortam

İpsala pirincinin üretim alanı, Edirne ili İpsala ilçesi sınırları içerisindedir. Güneyde Enez ilçe sınırından başlayarak kuzeyde Sarıcaali Köyüne ve Gala Gölü’nden Koyuntepe Köyü altına kadar uzanan ovayı kapsayan bu bölge, alüvyal yapısı ve tuzluluk özellikleri ile dikkat çeken tarımsal bir alandır. Deniz seviyesine yakınlığı (5–10 m), karasal iklimi ve Meriç Nehri ile kollarının oluşturduğu hidrolojik yapı, çeltik tarımı için uygun doğal koşullar yaratmaktadır. Özellikle kış aylarında Meriç Nehri’nin taşkınlarıyla ovanın su altında kalması sonucu toprak yüzeyini ince mil tabakası kaplamakta ve bu durum çeltik üretimi için avantaj sağlamaktadır.

İklim Verileri ve Tarımsal Uygunluk

1970–2010 yılları arasında Nisan-Ekim aylarını kapsayan çeltik ekim sezonunda ortalama sıcaklıklar 12,8 °C (Nisan) ile 24,6 °C (Temmuz) arasında değişmektedir. Aynı dönemde ortalama nispi nem %63–75 aralığında, yağış miktarı ise 11,5 mm (Ağustos) ile 64,4 mm (Ekim) arasında ölçülmüştür. Deniz etkisinin hissedildiği bu mikroklima, çeltik tarımına elverişli koşullar sunmakta; gün ışığı süresi ve sıcaklık farklılıkları da ürün gelişimini doğrudan etkilemektedir.

Ayırt Edici Özellikler

İpsala pirinci, iri taneli, camsı ve mat görünümlü bir pirinçtir. Tane uzunluğu 6,2–7,1 mm, genişliği ise 2,6–3,1 mm arasında değişmektedir. 1000 tane ağırlığı 24–32 gram aralığındadır. Diğer bölgelerde yetiştirilen çeltik ürünlerine kıyasla daha mat ve koyu bir görünüme sahip olması ayırt edici bir özelliktir. Tüketici beklentilerine uygun olarak, pirinç tanelerinde beyaz veya tebeşirsi alan bulunmamakta, camsı ve mat yapı öne çıkmaktadır. Paketleme öncesi uygulanan hafif yağlama işlemi, ürünün fiziksel yapısına müdahale etmeyip sadece görünümünü sabitlemektedir.

İpsala pirincini farklı kılan temel özellikler, yetiştirildiği coğrafyanın topografik ve iklimsel koşullarından kaynaklanmaktadır. Ovanın deniz etkisindeki iklimi, alüvyal ve tuzlu toprak yapısı ile birleşerek çeltik tanesinin daha camsı ve mat olmasına neden olmakta, bu da ürünün tanelerinde beyaz göbekli ve tebeşirsi alan oluşumunu engellemektedir. Aynı zamanda ürün, bu koşullar altında farklı bir aroma ve lezzet profili kazanmaktadır. Uzun yıllardır münavebesiz şekilde sadece çeltik tarımı yapılan bölgede, geleneksel bilgi birikimi ve mekanizasyon düzeyi oldukça yüksektir.

Üretim Süreci

İpsala pirinci üretimi, tarlada çeltik üretimi ile başlar. Mayıs ayında gerçekleştirilen ekimden sonra, haziran-temmuz aylarında bakım işlemleri (gübreleme, ilaçlama, sulama) uygulanır. Temmuz sonu-ağustos başı itibarıyla çiçeklenme dönemi başlar ve eylül başında hasat olgunluğuna ulaşılır. Taneler %22–23 rutubet içeriğine ulaştığında hasat edilir. Sonraki aşamada, çeltik taneleri kavuzlarından ayrılarak beyazlatılır ve parlatılarak nihai pirinç ürünü elde edilir.

Çeltik tarımı genellikle 500 ile 10.000 dekarlık alanlarda faaliyet gösteren büyük ölçekli işletmelerde yapılmakta olup üretim süreci makinelerle yürütülmektedir. İlçede faaliyet gösteren 15 modern çeltik fabrikası, bu ürünü işleyip paketlemekte ve pazara sunmaktadır.

Denetim ve İzleme

İpsala pirincinin üretimi ve pazarlaması, Keşan Ticaret ve Sanayi Odası koordinasyonunda kurulan Denetim Komisyonu tarafından izlenmektedir. Komisyon, İpsala Borsası, İpsala Çeltik Üreticileri Birliği, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İpsala İlçe Müdürlüğü ve Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü temsilcilerinden oluşmaktadır. Komisyon en az üç üyenin katılımı ile altı ayda bir toplanmakta ve gerektiğinde denetimlerini sıklaştırabilmektedir.

Denetim sürecinde çiftçilerin ruhsatlı üretim alanları, çeltik fabrikalarının üretim belgeleri, fatura ve irsaliyeler aracılığıyla kontrol edilmekte; ayrıca işlenmiş ürünlerin fiziksel özellikleri (tane boyutu, görünüm, ambalaj üzerindeki coğrafi işaret ibaresi) doğrultusunda İpsala pirinci olup olmadığı değerlendirilerek izlenebilirlik sağlanmaktadır.