İznik Bazilikası, Türkiye’nin Bursa iline bağlı İznik ilçesinde, İznik Gölü (antik adıyla Askania) kıyısında su altında yer alan erken Hristiyanlık dönemi bazilikal planlı bir kilisedir. Günümüzde “Senato Sarayı” olarak da anılan yapı, kıyıdan yaklaşık 20 metre açıkta ve 1-3 metre derinlikte bulunmaktadır.

Keşif ve Önemi

Bazilika, 2014 yılında Bursa Büyükşehir Belediyesi tarafından yürütülen “Tarihî Kültürel Mirası Tespit ve Havadan Fotoğraflama Çalışmaları” sırasında keşfedilmiştir.

Yapının su altındaki varlığı, Amerika Arkeoloji Enstitüsü (AIA) tarafından aynı yıl yayımlanan “Archaeology Magazine” dergisinde 2014’ün en önemli 10 arkeolojik keşfi arasında gösterilmiştir.

^{İznik Bazilikası - Archeology Magazine}

Mimari Yapısı

Yaklaşık 41 metre uzunluğunda ve 18,5 metre genişliğinde olan yapı, doğu-batı doğrultusunda inşa edilmiştir. Üç nefli bazilikal planlı kilise, atrium, narteks, apsis ve pastophorium gibi erken Hristiyanlık mimarisine özgü unsurlar içermektedir. Bema duvarının altında yer alan mezarlardan elde edilen sikkelere göre, yapının M.S. 4–5. yüzyıllarda inşa edildiği düşünülmektedir. Kilise, yaklaşık 600 m² kapalı alanıyla dönemin tipik Roma kilise mimarisini yansıtır.

Dinsel ve Tarihsel Bağlam

Bazilikanın, erken Hristiyan şehitlerinden Aziz Neophytos adına inşa edildiği rivayet edilir. Aziz’in, İznik Gölü kıyısında surların dışında şehit edildiğine inanılır. Aynı zamanda, Hristiyanlığın temel metinlerinden dört İncil’in belirlendiği ve diğer metinlerin reddedildiği I. İznik Konsili’nin (MS 325) bu yapıda ya da onun yerinde bulunan bir Senatus Sarayı’nda gerçekleşmiş olabileceği ileri sürülmektedir. Vatikan’daki Cappella Sistina’da yer alan bir fresk, bu ihtimali destekleyen görsel anlatımlardan biri olarak değerlendirilmiştir.

^{Vatikan’da bulunan Sistine Capella’ da kütüphane bölümünde yer alan fresk - İlimge}

Deprem ve Su Altında Kalış

Yapının, M.S. 740 yılındaki büyük depremde ya da 10. yüzyılda yaşanan başka bir deprem sırasında göl sularına gömüldüğü düşünülmektedir. Özellikle 10. yüzyıldaki deprem sonrası ciddi hasar gördüğü ve eski ihtişamına kavuşamadığı anlaşılmaktadır. Yapı, 13. yüzyılda Laskarisler döneminde mezar kilise olarak işlev görmüş, bu tarihten sonra ise gömülerek terk edilmiştir. Bu gömülme biçimi, yapının kutsal kabul edildiğini göstermektedir.

^{Su altında kalan İznik Bazilikası - Anadolu Ajansı}

Arkeolojik Çalışmalar

2015 yılından itibaren Kültür ve Turizm Bakanlığı, Bursa Büyükşehir Belediyesi ve İznik Arkeoloji Müzesi başkanlığında su altı kazıları başlatılmıştır. Çalışmalar, Bursa Uludağ Üniversitesi Arkeoloji Bölümü tarafından bilimsel olarak yürütülmektedir. Kazılara ayrıca Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul, Kocaeli ve Düzce üniversitelerinden arkeoloji öğrencileri de katılmıştır. Prof. Dr. Mustafa Şahin’in danışmanlığında yapılan çalışmalarda, yapı kalıntılarının 13. yüzyılda terk edildiği kesin olarak ortaya konmuş; çok sayıda mermer blok, çanak çömlek parçaları ve erken dönem sikkeleri bulunmuştur.

Tartışmalı Hipotezler

Kazıların sürdüğü alanın altında, Roma İmparatoru Commodus’un emriyle MS 183’te inşa ettirildiği bilinen Apollon Tapınağı’nın kalıntıları olabileceği yönünde de görüşler bulunmaktadır. Bu olasılık, bölgede bulunan klasik dönem kalıntıları ile desteklenmektedir.