Yazılım geliştirme süreçlerinde, bir ürünün beklentileri karşılayıp karşılamadığını anlamak için bir dizi test uygulanmaktadır. Bu testlerin son aşamasında yer alan "kabul testi" (acceptance testing), yazılımın gerçek kullanıcı veya iş birimi tarafından onaylanmasını sağlamaya yöneliktir. Kabul testi, yazılımın istenen şartları, gereksinimleri ve işlevleri yerine getirip getirmediğini doğrulamak için kritik bir aşama olarak kabul edilir.

Kabul testi, yazılım geliştirme sürecinin sonunda uygulanan, ürünün iş gereksinimlerini ve kullanıcı beklentilerini karşılayıp karşılamadığını belirlemeye yönelik bir doğrulama sürecidir. Bu testler, çoğunlukla nihai kullanıcılar, iş birimleri veya proje sponsorları tarafından yürütülür. Kabul testleri, yazılımın gerçek hayat senaryolarında beklenen şekilde davranıp davranmadığını göstermek üzere tasarlanmıştır.

Bir kabul testinde, sistem belirli bir girdi alır, belirli işlemler yapar ve belirli bir çıktı üretir. Beklenen sonuçlarla sistemin gerçek çıktısı karşılaştırılarak test edilir. Kabul testi süreci; kullanılabilirlik, işlevsellik, performans, güvenlik ve uyumluluk gibi kritik kriterlerin yerine getirilip getirilmediğini ortaya koyar.

Kabul testi ayrıca "doğrulama" (verification) ve "geçerleme" (validation) arasındaki farka da ışık tutar. Doğrulama, sistemin doğru şekilde geliştirilip geliştirilmediğini kontrol ederken; geçerleme, sistemin doğru sistemi geliştirip geliştirmediğini, yani kullanıcının gerçek ihtiyacını karşılayıp karşılamadığını sorgular. Kabul testi bu bağlamda, sistemin kullanıcı ihtiyaçlarına uygunluğunu tescil eden bir mekanizmadır.

Bir yazılım ürünü, tüm kabul testlerinden başarıyla geçmeden "kullanıma sunulmaya hazır" olarak kabul edilmez. Bu nedenle kabul testleri, proje teslimatının ve yazılım onay sürecinin en kritik bileşenlerinden biridir.

Kabul Testi Çeşitleri

Kabul testleri, yapılış amacına ve uygulama alanına göre farklı türlere ayrılır:

• Kullanıcı Kabul Testi (User Acceptance Testing - UAT): Bu test türü, sistemin son kullanıcılar tarafından değerlendirilmesini kapsar. Kullanıcılar, yazılımın günlük iş gereksinimlerini karşılayıp karşılamadığını gerçek senaryolar üzerinden test ederler. UAT, ürünü gerçek hayatta kullanacak kişiler tarafından yapıldığı için, yazılımın kabul edilmesinde belirleyici bir role sahiptir.
• Operasyonel Kabul Testi (Operational Acceptance Testing): Bu testler, sistemin çalışma ortamında operasyonel gereksinimlere uyup uymadığını kontrol eder. İçerik olarak veri yedekleme, sistem kurtarma, yük dengesini sağlama ve felaket yönetimi gibi konular test edilir. Operasyonel kabul testleri, sistemin uzun vadeli kullanılabilirliğini garanti altına almayı amaçlar.
• Sözleşme Kabul Testi (Contract Acceptance Testing): Bir proje, belirli bir sözleşme kapsamında geliştirildiyse, bu testler çerçevesinde sözleşmede belirtilen tüm teknik ve fonksiyonel şartların karşılanıp karşılanmadığı kontrol edilir. Müşteri ile geliştirici arasındaki anlaşmazlıkları önlemek için özellikle önemlidir.
• Düzenleyici Kabul Testi (Regulatory Acceptance Testing): Bazı yazılım ürünleri, yasal mevzuatlara ve endüstriyel standartlara uygun olmak zorundadır. Düzenleyici kabul testleri, sistemin bu standartlara uyumunu doğrulamak için yapılır. Özellikle sağlık, finans, otomotiv gibi sıkı regulasyonlara tabi olan alanlarda bu testler hayati öneme sahiptir.

Bu çeşitler, kabul testinin farklı boyutlarını kapsayarak sistemin her yönden değerlendirilmesini sağlar.

Kabul Testinin Önemi

Kabul testleri üç temel amaca hizmet eder:

1. Gereksinimlerin Doğrulanması: Kabul testleri, kullanıcı gereksinimlerini doğrudan doğruya doğrulayan bir yapı sağlar. Testler, sistemin kullanıcının beklentilerini karşılayıp karşılamadığını somut şekilde gösterir.
2. Eksiklerin Belirlenmesi: Birim testlerinin gözden kaçırdığı hataları ve eksiklikleri ortaya çıkarabilir.
3. Projenin Bitiş Kriterinin Belirlenmesi: Kabul testlerinin başarılı bir şekilde tamamlanması, projenin "tamamlandığı" anlamına gelir. Aksi halde projenin bitip bitmediği konusunda belirsizlik yaşanabilir.

Kabul Testi Nasıl Yapılır?

Kabul testi süreci, belirli adımlar çerçevesinde sistematik olarak gerçekleştirilir. Bu adımlar şu şekildedir:

1. Kabul Test Planının Hazırlanması: İlk adımda, hangi fonksiyonların, işlevlerin ve iş süreçlerinin test edileceği belirlenir. Test planında test edilecek özellikler, öncelikler, kaynaklar, roller ve süreler tanımlanır.
2. Kabul Kriterlerinin Belirlenmesi: Her bir işlev veya özellik için "kabul edilebilir" davranış tanımlanır. Kabul kriterleri, kullanıcı beklentilerine ve gereksinim dokümanlarına dayanarak oluşturulur. "Giriş yapıldıktan sonra ana sayfa görüntülenmelidir" gibi somut ifadeler kullanılır.
3. Test Senaryoları ve Test Vakalarının Hazırlanması: Test senaryoları, sistemin kullanım şekline uygun adımları içerir. Senaryolar detaylandırılarak her adım için girdi, yapılacak işlemler ve beklenen çıktılar belirlenir. Pozitif (beklenen) ve negatif (hatalı durumlar) test vakaları oluşturulur.
4. Test Ortamının Kurulumu: Testlerin yapılacağı ortam, ürünün gerçekte çalışacağı ortama mümkün olduğunca benzer kurulur. Donanım, yazılım, veritabanı, ağ ayarları gibi bileşenler test ortamında doğru şekilde hazır hale getirilir.
5. Testlerin Çalıştırılması: Test senaryoları belirlenen adımlar izlenerek çalıştırılır. Kullanıcılar ya da test ekibi tarafından manuel olarak veya otomasyon aracıları kullanılarak yürütülür.
6. Sonuçların Kaydedilmesi ve Değerlendirilmesi: Her test adımının sonucu kaydedilir. Gerçekleşen davranış beklenen sonuçlarla karşılaştırılır. Uyumlu sonuçlar testin başarılı olduğunu, uyumsuzluklar hata olduğunu gösterir.
7. Hataların Bildirilmesi ve Düzenlemeler: Tespit edilen hatalar geliştirici ekibe bildirilir. Gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra ilgili testler yeniden çalıştırılarak doğrulama yapılır.
8. Kabul Kararı: Tüm kritik testlerin başarıyla tamamlanması durumunda, ürünün kabul edilmesine karar verilir. Eğer önemli eksiklikler bulunursa, teslimat reddedilebilir veya ek iyileştirme süreci talep edilebilir.

Bu aşamalar özenle uygulandığında, kabul testi süreci yazılımın kalitesinin ve kullanıcı memnuniyetinin artmasına katkı sağlar.

Kabul Testlerinde Kullanılan Yöntemler

Kabul testlerinde farklı yöntemler benimsenerek test süreci sistematik ve etkin hale getirilebilir. Bu yöntemler, testlerin planlanması, yazılması ve yürütülmesi açısından çeşitlilik sunar. Kabul testlerinde sıklıkla kullanılan yöntemler şunlardır:

Geriksinim Tabanlı Test (Requirements-based Testing)

Bu yöntemde, kabul testleri doğrudan sistem gereksinimlerine dayandırılır. Her gereksinim maddesi için en az bir test senaryosu yazılır. Bu sayede sistemin belirtilen şartlara uygun çalışıp çalışmadığı test edilir. Gereksinimlerin izlenebilirliği bu yöntemde ön plandadır.

İş Süreci Tabanlı Test (Business Process-based Testing)

Kullanıcının sistemle gerçek hayatta kuracağı etkileşimi temel alan bir yaklaşımdır. İş süreçleri üzerinden ilerlenerek test senaryoları oluşturulur. Örneğin, "sipariş verme", "ürün çekme", "iade işlemi" gibi gerçek iş akışları test edilir.

Veri Odaklı Test (Data-driven Testing)

Aynı test senaryosu farklı girdi değerleriyle tekrar tekrar çalıştırılarak sistemin bu farklı verilere nasıl tepki verdiği incelenir. Özellikle veri işleme mantığının doğruluğu bu yöntemle test edilir. Pozitif, negatif ve sınır durum verileriyle kapsam artırılabilir.

Davranış Tabanlı Test (Behavior-driven Testing - BDD)

Bu yöntemde testler, iş birimleri ve geliştiriciler tarafından ortak anlaşılabilir bir dil (genellikle doğal dil benzeri ör. Gherkin) ile yazılır. "Given-When-Then" şeklinde şablonlar kullanılır. Bu sayede kabul kriterleri test senaryolarına doğrudan dönüştürülebilir.

Senaryo Tabanlı Test (Scenario-based Testing)

Sistemin kullanım senaryoları esas alınarak testler oluşturulur. Bu yöntem, özellikle karmaşık sistemlerde farklı aktörlerin farklı yolları izleyerek vardıkları sonuçların test edilmesinde kullanılır.

Karar Tablosu Kullanımı (Decision Table Testing)

Girdilerin farklı kombinasyonlarına karşılık sistemin nasıl davranması gerektiği tablo halinde gösterilir. Bu tablodan çok sayıda test durumu üretmek mümkün olur. Özellikle karmaşık iş kurallarının test edilmesinde etkilidir.

Bu yöntemler bir arada veya proje özelliklerine göre seçmeli olarak kullanılabilir. Amaç, testlerin hem kapsamını hem de etkinliğini artırmaktır.

Kabul Testlerinde İzlenebilirlik

Kabul testlerinde izlenebilirlik (traceability), gereksinimlerin test senaryolarıyla ve test senaryolarının test sonuçlarıyla bağlantısını kurmaya yarayan bir uygulamadir. Amaç, her bir gereksinimin test edildiğini ve bu testlerin sonucunun takip edilebildiğini kanıtlamaktır.

1. Gereksinimden Teste Bağlantı: Her kabul testi, bir veya daha fazla gereksinime karşılık gelmelidir. Bu bağlantı "gereksinim matrisi" veya "izlenebilirlik matrisi" aracılığıyla kurulabilir.
2. Testten Sonuca Bağlantı: Test senaryolarının çalıştırılması sonucunda elde edilen verilerin, hangi gereksinimi karşılayıp karşılamadığı tespit edilir. Bu sayede hangi gereksinimlerin başarıyla test edildiği, hangilerinin eksik veya hatalı olduğu tespit edilir.
3. Geriye Dönük İzlenebilirlik: Bir test sonucu sorunluysa, hangi gereksinimin buna neden olduğu geriye doğru izlenebilir. Aynı şekilde, bir gereksinim değişirse hangi test senaryolarının etkilenebileceği önceden belirlenebilir.

Bu sayede sürecin her aşaması belgelenebilir, denetlenebilir ve kalite garantisi altına alınabilir.

Kabul Testinde Karşılaşılan Zorluklar

Kabul testleri uygulamada birçok zorlukla karşılaşabilir. Bu zorluklar şu başlıklarda toplanabilir:

1. Belirsiz veya Eksik Gereksinimler: Net tanımlanmamış gereksinimler kabul testlerinin doğru yazılmasını engeller. Bu da hataların fark edilmemesine veya yanlış test edilmesine neden olur.
2. Kullanıcı Katılımının Yetersiz Olması: Kabul testleri, kullanıcılar tarafından yapıldığı için onların yeterli zaman ayırması gerekir. Ancak bu her zaman mümkün olmayabilir.
3. Test Ortamı ile Gerçek Ortam Arasındaki Farklar: Testlerin yapıldığı ortam ile sistemin gerçek kullanılacağı ortam farklıysa test sonuçları yanıltıcı olabilir.
4. Manuel Testin Yükü: Kabul testlerinin çoğu manuel olarak yapılır. Bu da zaman, insan gücü ve hata riskini artırır.
5. Değişen Gereksinimler: Proje ilerledikçe gereksinimlerde değişiklik olabilir. Bu durum testlerin sürekli güncellenmesini zorunlu kılar.

Bu zorluklar iyi bir planlama, iletişim ve esnek test yaklaşımları ile aşılabilir.

Kabul Testi Örneği

Bir internet bankacılık sisteminde "hesap bakiyelerinin listelenmesi" fonksiyonu için örnek bir kabul testi aşağıdaki gibi kurgulanabilir:

Kabul Kriteri:

• Kullanıcı, sisteme başarılı bir şekilde giriş yaptıktan sonra sahip olduğu tüm hesapların bilgilerini görebilmelidir.
• Bilgiler, hesap numarası sırasına göre listelenmelidir.

Test Senaryosu:

1. Kullanıcı geçerli bilgilerle sisteme giriş yapar.
2. Sistemde bir adet kredi ve bir adet tasarruf hesabı bulunduğu varsayılır.
3. Giriş başarılı olduğunda sistem iki hesabı da listeler.
4. Liste, "Hesap No", "Hesap Adı", "Bakiye" ve "Kullanılabilir Bakiye" gibi alanları içermelidir.

Beklenen Sonuç:

• Tüm hesaplar listelenmeli.
• Liste sıralaması hesap numarasına göre olmalı.
• Bilgi alanları eksiksiz ve doğru olmalıdır.

Bu senaryo, hem fonksiyonel hem de sunum anlamında kabul kriterlerini test eder.