Karapınar Tülü Dokuması, Konya'nın Karapınar ilçesine özgü bir dokuma türüdür. Bu ürün, bölgede yetiştirilen küçükbaş hayvanların yün veya tiftiği (filik) kullanılarak, "ıstar" adı verilen döner leventli dik tezgâhlarda üretilir. Uzun tüylü bir halı veya yaygı formunda olabilen bu dokumalar, motifli ya da motifsiz olarak hazırlanabilir. Karapınar'ın sosyal yaşamında ve ekonomisinde önemli bir yer tutan tülü dokumacılığı, aynı zamanda yöresel kültürün ve geleneklerin bir yansımasıdır.

Ürün Özellikleri

Karapınar Tülü Dokuması'nda motifsiz (imli) tasarımların yanı sıra bitkisel, geometrik ve nesneli motifler de kullanılır. Dokumalarda yer alan beyaz, krem, kahverengi ve siyah gibi renkler, kullanılan yün ve tiftiğin doğal tonlarıdır. Diğer renkler ise boyama yoluyla elde edilir. Eskiden bu boyama işlemi için serkile otu, palamut kabuğu (cevt otu), kimyon çemeni (çemen), ceviz, soğan kabuğu ve çay gibi doğal bitkisel kaynaklar kullanılırken, günümüzde bu işlemlerde ağırlıklı olarak sentetik boyalardan faydalanılmaktadır.

Yapısal olarak çözgü, atkı ve hav katmanlarından oluşan bu dokuma, halıdan farklı bir özelliğe sahiptir: Hav yapısında iplik değil, doğrudan yün veya tiftik yapağısı tercih edilir. Karapınar Tülü Dokuması'nı ayırt eden en önemli özellik, hav sıraları arasında geniş zemin atkı sıralarının bulunmasıdır. Ayrıca, üretimde liflerin uzun tutulması sayesinde yün kaybı yaşanmaz.

Bölgede üretilen Karapınar Tülü Dokuması temelde üç farklı türde sınıflandırılır: düğümlü (ilmeli), yamçı ve çeki.

• Düğümlü (İlmeli) Tülü: İplik kullanılarak dokunur. Bu türde saçak ve ilmelik ipliklerin uçları kesilmez ve uzun bırakılır; bu da hav yapısını standart bir halıdan daha uzun kılar.
• Yamçı Tülü (Filikli veya Filik): Düğümlü tülünün bir alt türü olup, tiftiğin taraktan geçirilmeden ve bükülmeden kullanılmasıyla üretilir.
• Çeki Tülü: Üretim tekniği farklıdır; çözgüler arasından geçirilen atkı ipi bir tığ yardımıyla çekilerek meydana getirilir.

Bölgede yaygın olarak dokunan tülü çeşitleri arasında İlmeli, Kaneliçeli, Mihraplı, Çeki, Namazla, Sığır Kuyruğu, Yıldızlı, Lokumlu, Omuz Atmalı ve Zincirli gibi isimler bulunmaktadır.

Üretim Metodu

Dokuma Tekniği: Karapınar Tülü Dokuması'nın üretiminde temel olarak Türk (Gördes) Düğümü adı verilen bir teknik benimsenmiştir. Bu yöntemde, ilme ipliği bir çözgü çiftinin (hem ön hem de arka telin) etrafına dolandırılır ve iplik uçları arkadan öne doğru alttan çıkarılarak düğüm atılır. Bu teknik, son derece sağlam bir yapı oluşturur. Öyle ki, zamanla hav yüksekliği azalsa bile, iplik çözgü çiftini sardığı için desenin bozulması engellenmiş olur.

Dokuma İşlemi: Dokuma süreci, "ıstar" olarak bilinen döner leventli dik tezgâhlarda yürütülür. Bu tezgâhlar genellikle 1,50 ila 2 metre genişliğe ve 1,30 ila 2 metre yüksekliğe sahiptir. İlk olarak çözgü hazırlanır. Bu işlem, dokumanın planlanan uzunluğuna göre yerleştirilen iki ağaç kazık arasında çözgü ipinin çaprazlama dolaştırılmasıyla yapılır. İpliklerin birbirine karışmasını önlemek ve eşit aralıkta durmalarını sağlamak için, çözgü telleri arasından "baş örgüsü" adı verilen zincir şeklinde bir örgü uygulanır. Hazırlanan çözgüler çubuklar yardımıyla tezgâha getirilir, bağlanır ve gerdirilir.

Dokuma işlemine tezgâhın alt kısmından başlanır. Saçaklı modellerde, dokumanın başında ve sonunda yaklaşık 10 cm'lik iplik payı bırakılır. Kilim örgüsünün dağılmasını engellemek amacıyla, dokumanın başlangıç ve bitiş kısımlarına "çiti örgüsü" adı verilen bir kenar örgüsü yapılır. Bu, ipliğin çözgüler arasından geçirilmesiyle oluşturulur. Çiti örgüsünün ardından dokumanın kilim bölümü işlenir ve desene uygun olarak ilmeler atılır. İşlem tamamlandığında dokuma tezgâhtan çıkarılır.

Tezgâhtan alınan dokuma, havlı yüzeyi üste gelecek şekilde ters çevrilir. Bol su ve sabunla köpürtülerek yıkanır, ardından su berraklaşıncaya kadar durulanır. Yıkanan ürün, havlı yüzeyi içe bakacak şekilde rulo yapılır ve suyunun süzülmesi için dik pozisyonda bekletilir. Daha sonra rulo açılır, "gelberi" ile kalan su sıyrılır. Tekrar rulo haline getirilen dokuma, 24 saat boyunca gölgede dinlendirilir ve son olarak düz bir zemine serilerek kurutulur.

Coğrafi Sınır ve Denetim

Karapınar Tülü Dokuması için belirlenen coğrafi sınır, Konya ilinin Karapınar ilçesidir. Ürünün ünü bu bölgeyle güçlü bir bağ taşıdığından, üretimin tüm aşamalarının bu ilçe sınırları içinde gerçekleştirilmesi zorunludur.

Ürünün standartlara uygunluğunun denetimi, Karapınar Ticaret ve Sanayi Odası'nın koordinasyonunda yürütülür. Denetim mercii; Karapınar Ticaret Borsası, Karapınar Ziraat Odası ve Karapınar Ticaret ve Sanayi Odası'ndan katılan birer uzman olmak üzere toplam 3 kişiden oluşur.

Denetimler, yılda en az bir kez düzenli olarak yapılır. Ayrıca, şikâyet olması veya gerekli görülmesi halinde plan dışı denetimler de gerçekleştirilebilir.

Denetimlerde şu kriterler esas alınır:

• Üretimde kullanılan malzemelerin uygunluğu.
• Başta dokuma tekniği olmak üzere, üretim metoduna sadık kalınması.
• "Karapınar Tülü Dokuması" ibaresinin ve mahreç işareti ambleminin doğru kullanılıp kullanılmadığı.

Denetim komisyonu, süreç sırasında ihtiyaç duyması halinde kamu veya özel kurumlardan ya da uzman kişilerden hizmet alabilir veya danışmanlık faydalanabilir.