"Karşılaşınca", Uygur Türkçesiyle "Uçraşkanda"; Uygur halk ozanı Abdurehim Heyit’in bestesi ve Abdurrehim Ötkür’ün şiiri ile oluşmuş, hem lirik hem de kültürel açıdan anlam taşıyan, geleneksel bir Uygur ezgisidir. Aşk, kimlik ve özlem temalarını işleyen eser; halk müziği formunda icra edilen, sözlü edebiyat ile müzikal estetiği birleştiren bir anlatıdır.
Tematik ve Edebi Çözümleme
"Karşılaşınca" şiiri, metaforik bir karşılıklı konuşma formunda ilerler. Erkek ses, karşısındaki kişiyi farklı kavramlarla tanımlar: "sultan, hayal, ay." Ancak bu her tanımlama, sevgilinin "yo'q" (hayır) yanıtıyla geri çevrilir. Bu tekrarlar hem şiirsel bir ritim oluşturur hem de sevgilinin kimliğini soyutlamaya yarar. Nihayetinde sevgili, kendisini şu şekilde tanımlar: “Kalbimde muhabbet deniz, gözümde alevli ateş var...” Bu dizeler, sevgilinin güçlü duygulara, güzelliğe ve geleneksel kültürel ögelere (kına, gül) sahip bir figür olduğunu gösterir.
Şiir, yalnızca bireysel bir aşk anlatısı değildir. Uygur halkının kendi kimliğini arayışı, kadim değerlerle olan bağı ve kültürel belleği de temsil eder.
Abdurehim Heyit - Uçraşkanda (Karşılaşınca). (Gazi Türkiyat - YouTube)
Bestecilik ve Müzikalite
Abdurehim Heyit’in bestesi, Uygur halk müziğinin modal yapısını korurken şiire sadık bir biçimde yorumlanmıştır. Bestede baskın olan unsurlar şunlardır:
- Vokal merkezlilik: Şiirin duygu yükü öne çıkarılır.
- Enstrümantal minimalizm: Uygur dutarı ve benzeri çalgılar zaman zaman eşlik eder.
- Melodik sadelik: Ahenkli ve ezgisel tekrarlarla hem şiiri hem duyguyu pekiştirir.
Şarkının Hikayesi ve Arka Planı
"Karşılaşınca", Abdurrehim Ötkür tarafından kaleme alınmış olup, 20. yüzyılın ortasında Doğu Türkistan’da yazılmıştır. Bu dönem, Çin yönetiminin baskısının arttığı, Uygur kimliğinin tehlike altında olduğu bir süreçtir. Şiir, bu bağlamda sadece romantik değil, kimliksel ve politik bir anlatı da taşır.
Abdurehim Heyit’in bu şiiri bestelemesi ve yorumlaması, hem halk müziğinin yaşatılması hem de kültürel direnişin sembolü olması bakımından önemlidir. 2019’da Çin'deki gözaltı haberleriyle tekrar gündeme gelen sanatçı, bu şarkı sayesinde uluslararası kamuoyunun dikkatini çekmiştir.
Popülerlik ve Kültürel Etki
"Karşılaşınca", kültürel bir ikon hâline gelmiştir. YouTube’da milyonlarca kez dinlenmiş, sosyal medyada çok sayıda cover, yorum ve analizle karşılık bulmuştur. Hem Uygur halkının maruz kaldığı baskıları duyurma hem de Uygur edebiyatını tanıtma açısından güçlü bir aracı temsil eder. Şarkı, bireysel anlamda bir aşkı dile getirse de; kolektif bilinç açısından bir hatırlama, direnme ve sahiplenme çağrısıdır.
Müzikal Yapı
Müzikal yapı, diyalog yapısında ilerleyen şiirsel bir form üzerine kuruludur. Kısa kıtalar halinde gelişen bu yapı, anlatımı yalın ve etkili kılar. Makamsal olarak Uygur müziğine özgü tınılar tercih edilmiştir; özellikle Hüseyni makamına benzer ezgisel özellikler ön plandadır. Ritim yapısı serbesttir, ölçü sınırlamaları gözetilmez; bu da eserin doğal bir akış içinde ilerlemesine olanak tanır. Dinamikler ise genel olarak yumuşak ve akıcıdır; duyguyu ön plana çıkaran bir ifade tarzı benimsenmiştir.
Şarkının Sözleri
Uygur Dilinde:
Sähär körgän çeğim közüm sultanini,
Didim sultan musän? U didi yaq-yaq.
Közliri yalqunluq, qolliri xeniliq,
Didim çolpan musän? U didi yaq-yaq.
Didim ismiñ nimä? Didi Ayhandur,
Didim yurtuñ qeyär? Didi Turpandur,
Didim beşindiki? Didi hicrandur,
Didim häyran musän? U didi yaq-yaq.
Didim ayğa oxşar, didi yüzüm mu?
Didim yultuz käbi, didi közüm mu?
Didim yalqun saçar, didi sözüm mu?
Didim volqan musän? U didi yaq-yaq.
Didim qiyaq nädur? Didi qaşimdur,
Didim qunduz nädur? Didi saçumdur,
Didim on beş nädur? Didi yaşimdur,
Didim canan musän? U didi yaq-yaq.
Didim diñiz nädur? Didi qälbimdur,
Didim räna nädur? Didi livimdur,
Didim şekär nädur? Didi tilimdur,
Didim bir ağzimä? U didi yaq-yaq.
Didim zäncir turar, didi boynumda,
Didim ölüm bardur, didi yolumda,
Didim biläzükçu? Didi qolumda,
Didim qorqar musän? U didi yaq-yaq.
Didim niçün qorqmassän? Didi tänrim bar,
Didim yäniçu? Didi xälqim bar,
Didim yänä yoq mu? Didi ruhim bar,
Didim şükran musän? U didi yaq-yaq.
Didim istäk nädur? Didi gülümdur,
Didim çelişmaqqa? Didi yolumdur,
Didim Ötkür nimändur? Didi qulumdur,
Didim satar musän? U didi yaq-yaq...
Türkiye Türkçesi Dilinde:
Seher vakti gördüm, gözümün sultanını
Dedim: "Sultan mısın?" O dedi: "Yok, yok."
Gözleri ışıltılı, elleri kınalı
Dedim: "Çolpan mısın?" O dedi: "Yok, yok."
Dedim: "İsmin nedir?" Dedi: "Ayhan'dır."
Dedim: "Yurdun neresi?" Dedi: "Turfan'dır."
Dedim: "Başındaki?" Dedi: "Hicrandır."
Dedim: "Hayran mısın?" O dedi: "Yok, yok."
Dedim: "Aya benzer." Dedi: "Yüzüm mü?"
Dedim: "Yıldız gibi." Dedi: "Gözüm mü?"
Dedim: "Işık saçar." Dedi: "Sözüm mü?"
Dedim: "Volkan mısın?" O dedi: "Yok, yok."
Dedim: "Çatık nedir?" Dedi: "Kaşımdır."
Dedim: "Dalga nedir?" Dedi: "Saçımdır."
Dedim: "On beş nedir?" Dedi: "Yaşımdır."
Dedim: "Canan mısın?" O dedi: "Yok, yok."
Dedim: "Deniz nedir?" Dedi: "Kalbimdir."
Dedim: "Güzel nedir? Dedi: "Dudağımdır."
Dedim: "Şeker nedir? Dedi: "Dilimdir."
Dedim: "Ver ağzıma?" O dedi: "Yok, yok."
Dedim: "Zincir durur?" Dedi: "Boynumda."
Dedim: "Ölüm vardır." Dedi: "Yolumda."
Dedim: "Bilezik?" Dedi: "Kolumda."
Dedim: "Korkar mısın?" O dedi: "Yok, yok."
Dedim: "Niçin korkmazsın?" Dedi: "Tanrım var."
Dedim: "Başka?" Dedi: "Halkım var."
Dedim: "Daha yok mu?" Dedi: "Ruhum var."
Dedim: "Şükran mısın?" O dedi: "Yok, yok."
Dedim: "İstek nedir?" Dedi: "Gülümdür."
Dedim: "Ya mücadele?" Dedi: "Yolumdur."
Dedim: "Ötkür neyindir?"" Dedi: "Kulumdur."
Dedim: "Satar mısın?" O dedi: "Yok, yok."
